Orobanşa dayanıklı melez ayçiçeği (helianthus annuus l.) geliştirilmesi üzerine araştırmalar

Abstract

I ÖZET Doktora Tezi OROBANŞA DAYANIKLI MELEZ AYÇİÇE?İ (Helianılnıs annuus* L.) GELİŞTİRİLMESİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR Ali AVDIN Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman : Prof. Dr. Kayıhan Z. KORKUT Jüri Prof Dr. Kayıhan 2. KORKUT Prof. Dr. Didar ESER Prof. Dr. Sezen ŞEHİRALİ Araştırmanın materyali 8 adet sitoplazmik erkek (CMS) kısır ayçiçeği hattı (HA-89 ve 7 adet ana hattı). 2 adet restorer hat ve bu hatların melez kombinasyonları olan 16 adet Fi hibritinden oluşmuştur. 1992 yılında anaç hatlar Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü denenle tarlasında tesadüf blokları deneme desenine göre 4 tekrarlaman ekilerek, değerlendirilmiştir. Aynı yıl bu hatlar yapay orobanş bulaştırılmış koşullarda ekilerek orobanşa dayanıklılık testleri yapılmıştır. Bu yıl ayrıca 8 CMS x 2 restorer hat melezlemderi yapılarak 16 adet Fi hibrit kombinasyonunun tohumları elde edilmiştir.H 1993 yılında 16 adet F1 melezi ve 5 atlet kontrol olmak (kere 21 adet hibrit tesadüf blokları deneme desenine göre 4 tekrarlamak ekilerek değerlendi! itmiştir. Bu hibritler ayrıca orobanşla bulaşık koşullarda ekilerek dayanıklılık açısından da incelenmiştir. On bir karakter üzerinde çalışılmak hat ve hibritlere ait genel ve özel kombinasyon yetenekleri, kalıtım dereceleri hesaplanmıştır. HA-89 dışındaki 7 yeni ana halli orobanşa dayanıklı olarak tespit edilmiş olmasına karşın bunların 6'sı orobanşa duyarlı restorer hatlarla olan melez kombinasyonlarında dayanıklı hibritler oluşturmuşlardır. Çalışmada kullanılan materyalde kabuk ora, ti, hektolitre ağırlığı ve bitki boyu için eklemeli gen etkisi varyansı: tane verimi, yağ içeriği, yağ verimi, bin tane ağırlığı, çiçeklenme ve fizyolojik olgunluk gün sayılan, tabla çapı ve kendine döllenme uyuşması için dominant gen etkisi varyansı önemli bulunmuştur. Genel kombinasyon yeteneği etkilerine göre: tane verimi için CMS-4 ve 0708- R; yağ. içeriği için CMS-2 ve CMS-6; yağ verimi için CMS-4: bin tane ağırlığı için CMS-7, CMS-5. CMS-3 ve 3510-R: kabuk oranını azaltmak için CMS-2, CMS-4, CMS-6 ve CMS-1; hektolitre ağırlığı için CMS-2. CMS-1 ve 070K-R; erken çiçeklenme için CMS-3. O708-R ve CMS-1: erken olum için CMS-3 ve 07()8-R;.uzun boyluluk için CMS-6, CMS-7. CMS-4 ve 3510-R; kısa boyluluk çin CMS-1. CMS-3. CMS-2 ve 0708-R; kendine döllenme uyuşmasını artırmak için CMS-5. CMS-3. CMS-4 ve 3510- R hatları melez kombinasyonları için önerilebilir nitelikte bulunmuştur. Anahtar Sözcükler : Ayçiçeği (Hclianthus annuus L.), orobanş (Orobanchc cumana Wallr.), orobanşa dayanıklılık, çoklu dizi analizi, genel kombinasyon yeteneği, özel kombinasvon yeteneği. gen etkileri, kalıtım derecesi.

m ABSTRACT STUDIES ON IMPROVEMENT OF BROOMRAPE RESISTANT SUNFLOWER HYBRIDS ( HeUcmtlms cmmms L. ) by Ali AYDIN Ph. D. Thesis Trakya University- Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crops Chairman : Prof. Dr. Kayıhan Z. KORKUT Seven sunflower female lines which were obtained from HA-89 after incorporating broomrape resistance with 3-4 backcrosses at the Thrace Agricultural Research Institute, were evaluated for development of broomrape resistant sun flower hybrids. The main objective of tliis study was to identify suitable lines which could be exploited in sunflower breeding programs for developing broomrape resistant superior hybrids. Kight cytoplasmic male sterile (CMS) lines (HA-K9 and 7 new CMS lines). 2 restorer lines and their 16 Fl hybrid combinations were used in this study. CMS lines and restorer lines were planted and evaluated in RCB design with 4 replications at the Thrace Agricultural Research Institute in 1992. They were also tested against broomrape under artificially inoculated conditions at another experiment. Tti 1992, 8 CMS and 2 restorer lines were crossed to produce seeds of 16 Fi hybrid combinations. Sixteen hvhrids and 5 control hvbrids together were ninntcd and evaluated in RCBrv design with 4 replication in 1993. They were also tested against broomrape under artificial infested conditions. General combining abilities, specific combining abilities and heritabilities of lines and hybrids were estimated on 11 characters. Although 7 new CMS lines were found lo be resistant to brocmrapc, only six of them gave resistant hybrid combinations with broomrapc susceptible restorers. Additive gene action was more important for hull ratio. fcst weight and plant height while non- additive gene action was more important for achene yield, oil content, oil. yield. 1000- achene weight, flowering and physioliogic maturity days, head diameter and self- compalability characters of the material used. The CMS lines and restorer lines recommended to sunflower breeders depending on their general combining ability effects are; CMS-4 and 0708-R for achene yield. CMS-2 and CMS-6 for oil contort. CMS-4 ftr oil yield. CMS-7, CMS- 5. CMS-3 and 3510-R for 1000-achene weight. CMS-2. CMS-4. CMS-6 and CMS-l for decreasing hull ratio, CMS-2. CMS-l and 0708-R for lest weight. CMS-3. 0708-R and CMS-l for early flowering, CMS-3 and 0708-R for early maturity, CMS-7, CMS- 6, CMS-4 and 3510-R for tall height, CMS-l, CMS-3, CMS-2 and 0708-R for short height CMS-5, CMS-3. CMS-4 and 3510-R for increasing sclf-compatability. Key words : Sunflower (Helianthus annuus L.), broomrape (Orobanche cumana Wallr.). broomrape resistance, line X tester analysis, general combining ability, specific combining ability, gene effects, heritability.