Trakya Bölgesinde değişik ekim ve sulama yöntemlerinin çeltikte (Oryza sativa l.) verim ve verim unsurları ile kalite karakterlerine etkisi

Abstract

Ill ÖZET Doktora Tezi TRAKYA BÖLGESİ'NDE DEĞİŞİK EKİM VE SULAMA YÖNTEMLERİNİN ÇELTİKTE (Oryza sativa L.) VERİM VE VERİM UNSURLARI İLE KALİTE KARAKTERLERİNE ETKİSİ Necmi BEŞER (Zir. Yük. Müh) Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Ana, Bilim Dalı. Danışman: Prof. Dr. Temel GENÇTAN Jüri: Prof. Dr. Temel GENÇTAN Prof. Dr. Ekrem KÜN Prof. Dr. Sezen ŞEHİRALİ Bu araştırma 1995-1996 yıllarında Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü deneme alanında yürütülmüştür. Araştırmada ekim ve sulama yöntemleri birbirinden ayrı denemeler olarak yürütülmüştür. Ekim yöntemleri denemesinde; 6 ekim yöntemi, sırasıyla 45 günlük fide dikimi, 20 günlük fide dikimi, önçimlendirilmiş serpme, kuruya serpme, kuruya sıraya ve önçimlendirilip kurutulmuş tohumun sıraya ekimi ele alınarak üç çeltik çeşidi (Rocca, Ergene, Veneria) kullanılmıştır. Sulama yöntemi denemesinde sırasıyla yağmurlama, karık, kesik ve devamlı sulama olmak üzere 4 sulama yöntemi kullanılmıştır. Sulama yöntemleri denemesinde Rocca, Ergene ve Sandora çeşitleri kullanılmıştır. Denemelerde ekim yöntemleri ve sulama yöntemleri büyük parsellere, çeşitler alt parsellere ekilmiştir. Bu araştırmada değişik sulama ve ekim şekillerinin çeltik çeşitlerinde verim ve verim unsurları ile kalite karakterleri üzerine etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. İki yıllık ortalamalara göre; Ekim yöntemleri denemesinde; en yüksek tane verimi sırasıyla, önçimlenmiş serpme ekim (850 kg/da), önçimlendirilip kurutulmuş sıraya ekim (816 kg/da) ve 20 günlük fide (803 kg/da) yöntemlerindenIV alınmıştır. Çeşitler arasında verim farkı görülürken ekim yöntemi x çeşit etkileşimi önemsiz olmuştur. Öte yandan, fide dikimlerinin; çiçeklenme gün sayısı, olgunlaşma gün sayısı, salkım uzunluğu, fertil kardeş sayısı, salkımda başakçık sayısı, salkımda tane sayısı, bintane ağırlığı, hasat endeksi, hektolitre ağırlığı, kavuzsuz tane genişliği, kırıklı randıman, jelatinleşme sıcaklığı gibi karakterlerde artışlara neden olduğu, bitki boyu, metrekarede salkım sayısı, sterilite ve saplı ağırlığı azalttığı hesaplanmıştır. Çeltik tane verimleri bakımından sulama yöntemleri arasında önemli farklılık bulunmuştur. En yüksek tane verimi sürekli* sulamadan (651.2 kg/da) alınmış, bunu sırasıyla kesik (513.6 kg/da), karık (438.6 kg/da) ve yağmurlama (363.9 kg/da) sulama yöntemleri izlemiştir. Çeltik tane verimi için sulama yöntemi x çeşit etkileşimi saptanmış, yağmurlama sulamada Sandora çeşidi 417.4 kg/da ile ilk sırada yer alırken, sürekli, sulamada son sırada yer almıştır. Öte yandan, sürekli sulama; bitki boyu, salkım uzunluğu, salkımda başakçık sayısı, salkımda tane sayısı, bindane ağırlığı, saplı ağırlık, hasat endeksi, hektolitre ağırlığı, çeltik tane uzunluğu, çeltik tane genişliği, kavuzsuz tane uzunluğu, kavuzsuz tane genişliği gibi karakterlerde artışlara neden olmuştur. Çiçeklenme gün sayısı, olgunlaşma gün sayısı, kırıksız randıman gibi karakterlerde ise düşük değerlere neden olmuştur. Su stresinden dolayı olan verim azalışı; salkımda tane sayısı ve bintane ağırlığı azalışından kaynaklanmıştır. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Çeltik, (Oryza sativa L), ekim yöntemi, sulama yöntemi, çeltik verimi, kalite, tarımsal karakterler, su kullanım etkinliği

SUMMARY Ph.D. Thesis THE EFFECTS OF PLANTING AND IRRIGATION METHODS ON YIELD AND YIELD COMPONENTS AND QUALITY CHARACTERS IN RICE (Oryza sativa L.) IN THRACE REGION Necmi BEŞER Thrace University Graduate School of Natural and Applied Science Department of Agronomy. Supervisor: Prof. Dr. Temel GENÇTAN Jury: Prof Dr. Temel GENÇTAN. Prof Dr. Ekrem KÜN Prof Dr. Sezen ŞEHİRALİ This study was carried out at the experimental field of Thrace Agricultural Research Institute. Planting and Irrigation methods were investigated as two independent experiments from each other. For the planting methods experiment, six planting methods i.e. 45 days old seedling, 20 days old seedling, broadcasting pre-germinated seeds, broadcasting dry seeds, drilling pre-germinated dried seeds, drilling dry seeds of three rice varieties (Rocca, Ergene, Veneria) were used. For the irrigation experiment four irrigation methods i.e. sprinkler, soil saturated irrigation, intermittent irrigation and continuos irrigationVI were investigated. Rocca, Ergene and Sandora rice varieties were used at the irrigation experiment. Planting and irrigation methods were placed at main plot, varieties were planted to subplots. Thus the effect of various planting and irrigation methods on yield, yield components and quality characters in rice were investigated. According to the means of two years data, the following results were obtained: Planting methods; the highest yield was obtained from broadcasting pre-germinated seeds followed by pre-germinated dried seeds and transplanting 20 day old seedling. There was significant differences between varieties, while no significant planting method x variety interaction was found. On the other hand, transplanting increased the number of days to heading, number of days to maturity, panicle length, number of fertile tillering, number of spiklet per panicle, number of grain per panicle, 1000 grain weight, harvest index, hectoliter weight, brown rice width, total milled rice, alkali digestion degree. But, they decreased plant height, the number of panicle density, sterility and biologic yield. There was significant differences between paddy yields obtained from different irrigation methods. The highest yield was obtained from the continuous irrigation (65 1.2 kg/da), it was followed by the intermittent (513.6 kg/da) soil saturated (438.6) and sprinkler (363.9 kg/da) irrigation. Irrigation method x variety interaction was significant for the paddy yield. Variety Sandora took the first place at the sprinkler irrigation with 417.4 kg/da, while it took the last place at the continuous irrigation. On the other hand, continuous irrigation increased the plant height, panicle length, number of spiklet per panicle, number of grain per panicle, 1000 grain weight, biological yield, harvest index, hectoliter weight, rice grain length and width, brown rice length and width. While, it decreased number of days to Heading, number of days to mature and total milled yield. The reason of decrease in paddy yield was the decrease in the number of grain per panicle and 1000 grain weight because of water stress. KEY WORDS: Rice, {Oryza sativa L.J, Planting method, irrigation method, paddy yield, grain quality, agronomic characters, water use efficiency