Edirne çevresindeki (Ophyrus L. (Orchidacaae) türleri üzerinde morfolojik, karyolojik ve palinolojik araştırmalar

Abstract

ÖZET Bu çalışmada Edirne çevresinde yayılış gösterdiği tespit edilen Orchidaceae familyasına ait Ophrys sphegodes Mili., Ophrys mammosa Desf., Ophrys oestrifera Bieb. ve Ophrys apifera Hudson türlerinin morfolojisi, karyolojisi ve palinolojisi incelenmiştir. Morfolojik çalışmalarda bitkilerin dış morfolojisi ile birlikte ayrıca yaprak, çiçek, meyve ve tohum özellikleri üzerinde durulmuştur. Bu çalışmalar sonucunda labellumların (dudak şeklindeki petal) ve tohum testa epiderma hücrelerindeki retikulasyonların, türlerin ayırımında en faydalı taksonomik kriterler olduğu saptanmıştır. Labellum morfolojisinin, O.sphegodes'de orbikulat, O.mammosa'da triangular-ovat, O.oestrifera subsp. oestrifera'da ovat-rektangular, O.apifera'da ise subkuadrat olduğu görülmüştür. Tohumun testa epiderma hücrelerindeki retikulasyonların, 0.sphegodes'de düzensiz ve yoğun anastomozlu, O.mammosa'da düzenli ve yoğun anastomozlu, O.oestrifera subsp. oestrifera'da düzenli ve anastomozlu, O.apifera'da ise paralel düzenli ve en az anastomozlu olduğu tespit edilmiştir. Karyolojik çalışmalar için bitkilerden alınan kök uçlarına Feulgen- Aseto Orsein ezme yöntemi uygulanmış ve kromozom sayısının tüm türlerde 2n= 36 olduğu; sadece O.oestrifera' da nadiren 2n = 34 kromozomun bulunabileceği saptanmıştır. Sonuçta, incelenen dört tür arasında kromozom sayısı bakımından önemli bir farklılık görülmemiştir. Palinolojik çalışmalarda polinariyum, polliniyum ve tetradların morfolojik bakımdan bir farklılık göstermediği; sadece polinariyum ve polliniyumların O.apifera'da diğer türlerden daha büyük olduğu saptanmıştır. Türlerin kesin ayırımında, polenlerin SEM tekniğine göre incelenmesi ile elde edilen bulgular kullanılmıştır. SEM bulgularında polenlerin tektum (strüktür) yapılarının kısmen, ekzin yapılarının (skulptür) ise tamamen ayırt edici kriterler olduğu belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Edirne, Ophrys, morfoloji, karyoloji, palinolojin SUMMARY In this study, morphology, karyology and palynology of Ophrys sphegodes Miller, Ophrys mammosa Desf, Ophrys oestrifera Bieb., Ophrys apifera Hudson which found in Edirne region was investigated. Morphological studies showed that labellums (amodified petal) and reticulations of the seed testa epidermal cells are the most useful taxonomic criteria. Morphlogy of labellum was observed as orbiculate in O.sphegodes, triangular-ovate in O. mammosa, ovate-rectangular in O.oestrifera subsp. oestrifera and subquadrat in O.apifera. Moreover, reticulations in the testa epidermal cells of seeds were observed as irregular and highly anastomosed in O.sphegodes, regular and highly anastomosed in O. mammosa, regular and anastomosed in O.oestrifera subsp. oestrifera and highly regular (always parallel) and least anastomosed in O.apifera. Kary o logical studies are resulted that all four species except O.oestrifera which has ocasionaly a chromosome number of 2n = 34 have chromosome number of 2n = 36. Samples which were prepared from the end of roots were examined with the Feulgen-Aseto Orsein crushing methods. As a result, among four species chromosome number did not show important differences. Palynological studies did not show important differences between pollinariums, polliniums and tetrads. However, it was found that pollinariums of and polliniums of O.apifera are the largest among these four species. For definite separation of species, data obtained from pollens by SEM technique were used. According to these data it can be determined that tectum structures of pollens and exine structures (sculptures) are the partial and definite separation criteria respectively. Key words: Edirne, Ophrys, morphology, karyology, palynology.

n SUMMARY In this study, morphology, karyology and palynology of Ophrys sphegodes Miller, Ophrys mammosa Desf, Ophrys oestrifera Bieb., Ophrys apifera Hudson which found in Edirne region was investigated. Morphological studies showed that labellums (amodified petal) and reticulations of the seed testa epidermal cells are the most useful taxonomic criteria. Morphlogy of labellum was observed as orbiculate in O.sphegodes, triangular-ovate in O. mammosa, ovate-rectangular in O.oestrifera subsp. oestrifera and subquadrat in O.apifera. Moreover, reticulations in the testa epidermal cells of seeds were observed as irregular and highly anastomosed in O.sphegodes, regular and highly anastomosed in O. mammosa, regular and anastomosed in O.oestrifera subsp. oestrifera and highly regular (always parallel) and least anastomosed in O.apifera. Kary o logical studies are resulted that all four species except O.oestrifera which has ocasionaly a chromosome number of 2n = 34 have chromosome number of 2n = 36. Samples which were prepared from the end of roots were examined with the Feulgen-Aseto Orsein crushing methods. As a result, among four species chromosome number did not show important differences. Palynological studies did not show important differences between pollinariums, polliniums and tetrads. However, it was found that pollinariums of and polliniums of O.apifera are the largest among these four species. For definite separation of species, data obtained from pollens by SEM technique were used. According to these data it can be determined that tectum structures of pollens and exine structures (sculptures) are the partial and definite separation criteria respectively. Key words: Edirne, Ophrys, morphology, karyology, palynology.