Meraya dayalı hayvancılık yapan işletmelerin sosyoekonomik analizi ve mera kalitesinin işletme başarısına etkisi: Erzurum ili örneği

Abstract

Bu çalışma ile başta mera kalitesi olmak üzere işletmelerin başarısına etkili olan faktörler incelenmiştir. Çalışmanın yürütüldüğü köyler gayeli olarak mera kalite dereceleri önceden belirlenmiş olan köyler arasından seçilmiştir. Örnek büyüklüğünün belirlenmesinde tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan veriler 2004-2005 yılı üretim dönemine ait olup, çiftçilerle yüz yüze gerçekleştirilen anket çalışmaları 99 anket ile sonuçlanmıştır. İşletmeler 0-120, 121-250 ve 251 da ve yukarısı olmak üzere üç grupta ele alınmıştır. Verilerin analizinde korelasyon analizleri, adım adım regresyon yöntemi, ikili ve çoklu doğrusal regresyon analizleri ile tanımlayıcı istatistik yöntemleri kullanılmıştır. Optimum işletme planlarının oluşturulmasında ve yeter gelire sahip en küçük işletme büyüklüğünün hesabında doğrusal programlama yönteminden yararlanılmıştır. İşletme başarısı ölçütlerinden saf hasıla, brüt gelir, net gelir ve tarımsal gelir bütün işletmeler için ayrı ayrı hesaplanmış, saf hasıla ile işletme başarısını etkileyen faktörler arasında ikili ilişkiler incelenmiştir.Elde edilen sonuçlara göre işletme başına 5,1 EİB işgücü hesaplanmış ve aile işgücünün tam olarak değerlendirilemediği, yaklaşık %82 oranında atıl kaldığı belirlenmiştir. İşletme başına ortalama arazi varlığı, parsel sayısı ve parsel büyüklüğü sırasıyla 120,6 da, 11 adet ve 13,6 da olarak tespit edilmiştir. Gayri safi hasılanın en önemli bileşeni hayvansal üretimdir. Saf hasıla üzerine mera kalitesi, sığır ırkı, sığır sayısı ve ahır tipinin pozitif ve önemli etkisi bulunurken köyde küçükbaş hayvan sürüsü bulunması ve işgücü miktarının ise negatif ve önemli etkisi tespit edilmiştir. Bütün çoklu regresyon modellerinde mera kalite derecesi ve ahır tipinin yer aldığı görülmüştür. Çalışma alanında işletme planlaması ile işletme brüt karlarının işletme büyüklük gruplarına göre sırası ile %80,9; 111,4 ve 154,1 oranında artırılabileceği hesaplanmış, işletme büyüklüğü arttıkça işletme başarısının düştüğü belirlenmiştir. Yeter gelirli asgari işletme büyüklüğü işletmeler ortalaması için 1,9 birim süt sığırcılığı faaliyeti ve 64,2 da arazi varlığına sahip işletme büyüklüğü olarak hesaplanmıştır. Mera kalitesindeki %16,5'luk bir farkın meraya dayalı süt sığırcılığı yapan işletmeler için yeter gelirli işletme organizasyonlarında 2,0 da'lık işletme büyüklüğü farkı meydana getirdiği tespit edilmiştir. Mevcut çalışma bu konuda yapılmış ilk çalışma olduğundan elde edilen bulguların teyidi için mera kalitesi bakımından daha geniş değişim aralığına sahip daha uzun soluklu çalışmaların yapılması gerektiği sonucuna varılmıştır.

With a special emphasis on the grassland quality, the factors affecting success and effectiveness of the farms were researched in this study. Study area covers Erzurum Province, Türkiye. Villages were purposively selected from those of which grassland quality degrees had been studied previously. Stratified sampling method was employed in determination of the sample size. Data were collected from the randomly selected farmers through face to face interviews, resulted in 99 completed questionnaires. Collected data by structured questionnaires were of 2004-2005 production year. Farms were studied under three farm size groups of 0-12, 12,1-25 and 25+ ha. In analysis of the data correlation analysis, stepwise regression analysis, bivariate and multivariate linear regression models were used along with descriptive statistics. Linear programming was employed to develop optimum farm plans and calculate the minimum viable farm size. Of the farm success criteria, net product, agricultural income, gross and net margins were calculated for every studied farm and relationships between net product and each of farm success factors were investigated.Analysis of the data revealed that family labour was 5,1 MLU per farm, which was not utilised well and about 82% of it was idle. Average farm size, plot size and number of plots were found to be 12,06 ha, 1,36 ha and 11 pieces. According to the results, animal production was the most important component of the gross product. It was also determined that grassland quality, cattle breed, number of cattle (in production unit) and stable type (traditional or concrete, meeting the basic needs to some extent) had positive and significant effects on net product as existence of small ruminant herd in the village and amount of labour had negative and significant effect. In all regression models took part grassland quality and stable type. With optimum plans, it was calculated that gross margin could be increased by 80,9; 111,4 and 154,1% for farm size groups respectively. So, the bigger the farm size, the less effective the farm. Minimum viable farm size was determined to be the size of 6,42 ha of land and 1,9 unit dairy cattle production as the mean farm averages. Study results also revealed that about 16,5% of difference in grassland quality might cause a shift of 0,20 ha in the minimum viable farm size for the dairy cattle farms dependent on natural grasslands. It was concluded that more robust and long-term studies should be conducted using a wider variation in grassland quality, in order to confirm the study findings since the present study is the first instance in this context.