Havuç ve ıspanak karotenlerinin karaciğerden sağlanan retinole göre insan organizmasında kullanılması

Abstract

Bu çalışmada ülkemizde sıklıkla tüketilen sebzelerden havuç ve ıspanakta ki karotenlerin ve karaciğerden sağlanan retinolun insan organizmasında kulla nılma durumları araştırılmıştır. Araştırmaya 21-28 yaşlarında sağlıklı ve gönüllü 6 genç kadın katılmış tır. Araştırmanın diyet uygulaması 6 dönem halinde 34 gün sürmüştür. Denekle re deney başlangıcında 7 gün bazal diyet verilerek bireylerin gerek araştırma kurallarına kendilerini alıştırmaları ve gerekse metabolizmanın vitamin A yi minumum düzeyde içeren bir diyet şekline adapte olması sağlanmıştır, üç ayrı dönemde deneklere yine 7 şer günlük vitamin A kaynağı yönünden ayrı diyetler verilmiş ve bunların arasında 3 gün için bazal diyet uygulanarak diyetlerin birbirini etkilemesi önlenmiştir. Bazal diyet vitamin A dışında deneklerin günlük enerji, protein, yağ, mineral ve diğer vitaminler yönünden gereksinim lerini karşılayacak özellikte olup, protein gereksinimi (ortalama 6.73 g H/gün/ denek) % 20 hayvansal % 80 bitkisel kaynaklardan sağlanacak şekilde düzenlen miştir. Diyetlerin ortalama günlük yağ miktarı ise 61.7 g dır. Deneklerin vi tamin A gereksinimi bazal diyetler uygulanan başlangıç ve ara dönemlerde mi numum tutulmuş araştırma dönemlerinde ise gereksiniminin hemen hemen iki katı olarak verilmiştir. Araştırma dönemlerinin ikisinde bazal diyete karoten kaynağı olarak havuç ve ıspanak, diğer araştırma döneninde ise retinol kasnağı olarak karaciğer eklenmiştir. Buna göre diyetlerin vitamin A akt±viteleri sırasıyla 9917.7, 9409.3 ve 4246.o IU olarak saptanmıştır. Diyetler gerek yiyecek çeşi di gerekse hazırlama ve pişirme yöntemleri yönünden standartlaştırılmıştır. Diyetler uygulandığı sürece kan, idrar, gaita ve diyet örnekleri toplan mıştır. Diyetlerde yaçf, protein, karoten ve retinol ; idrarda kreatinin ve pro tein; gaitada azot, karoten ve retinol} kanda karoten ve retinol analizleri yapılmıştır. Böylece diyet uygulamasının her döneminde denekler tarafından alı nan protein, karoten ve retinolun ne kadarının emildiği, ne kadarının atıldığı, alman karoten ve retinolun serum düzeylerine etkisi incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre bazal diyete havuç, ıspanak ve karaciğer ek lendiğinde deneklerin ortalama günlük azot dengeleri sırasıyla -¥0.29, -0.04 ve -0,16 g, bazal diyet uygulanan dönemler için ise baştan sona doğru -0.21, -0.09 ve 0.00 g dır. Dönemler arası azot dengesi değerleri istatistik yönden önemli değildir. Bitkisel kaynaklı yiyeceklerden havucun içerdiği karoten ıspanağa kıyasla insan vücudunda daha iyi emilmektedir. Diyete havuç eklenen dönemde ka roten emilimi ortalama % 58.9 iken ıspanak eklenen dönemde % 41.7 dir. Aradaki ayrıcalık % 99 güven eşiğinde istatistiki önem taşımaktadır. Retinol emilimi ise diyete karaciğer eklendiğinde en yüksek (% 89.9) olup bunu havuç (% 55.5) ve ıspanak (% 45.5) dönemleri izlemektedir. Karaciğer diyetinin retinol emi limi ile havuç ve ıspanak diyetlerinin retinol emilim oranları arasındaki ayrı calık yine % 99 güven eşiğinde istatistik yönden önemlidir. Ayrıca havuç diye tinin retinol emilim oranı da ıspanak diyetinin retinol emilim oranından % 95 güven eşiğinde önemli bir şekilde büyüktür. Bu da havuç karoteninin ıspanak karotenine kıyasla daha fazla retinole çevrilerek organizmada kullanıldığını gös termektedir. Serum karoten ve retinol düzeyleri de bu durumu kanıtlamaktadır.- 73 - Diyete havuç eklenen dönemdeki serum karoten düzeyi (164 pg/100 mi) ıspanak eklenen dönemdeki serum karoten düzeyinden (138 ug/100 mi) % 99 güven eşiğinde önemli derecede büyüktür. Serum retinol düzeyi de diyete karaciğer eklemesi ya pılan diSnemde 100 mi serumda 56.8 ıxg bulunmuş olup havuçlu (48.6 ug/100 mi) ve ıspanaklı (41.9 ug/100 mi) dönemlerdeki serum retinol düzeylerinden ista tistik bakımdan % 99 güven eşiğinde önemli derecede büyük bulunmuştur. Ayrıca diyete havuç eklenen dönemdeki serum retinol düzeyi de diyete ıspanak eklenen dönemin serum retinol düzeyinden % 95 güven eşiğinde önemli bir şekilde büyük tür. Bu araştırma, bitkisel kaynaklardan sağlanan karotenin orta derecede yağ içeren (enerjinin % 29,3 ü), proteinin çoğunluğu bitkisel kaynaklardan (% 80 i) sağlanan bir diyette vitamin A gereksinmesinin karşılanabileceğini göstermektedir. Ayrıca sarı sebze olan havuçtaki karotenin yeşil sebzelerdekin- den daha iyi vitamin A kaynağı olduğu saptanmıştır. Beslenme eğitimi ile bu kaynakların tüketiminin arttırılmasının yararlı olacağı önerilmiştir.