1973 Türkiye nüfus ve nüfus sorunları araştırması evli kadın anketinin araştırma metodolojisi açısından değerlendirmesi

Abstract

5 - ö Z E T Çalışmada 1973 Türkiye Nüfus ve Nüfus Sorunları Araştırması Evli Ka dınT anket inin araştırma metodolojisi açısından değerlendirilmesi yapılmakta dır. Bunun için, sosyal bir araştırmanın geçirdiği aşamaların her birinin bir hata kaynağı olduğu düşüncesinden hareket edilerek, hata kaynaklarını ayırdedebilmek ve hataları tanıyıp düzeltmek amacıyla söz konusu araştırma nın evli kadın anketlerinden 1/5 oranında yeniden örnekleme seçilmiştir. Kadın anketi içindeki bilgiler arasında var olan mantık bağıntıların dan yararlanılarak yeniden örneklemeye giren anketlerdeki hatalar bulunmuş, ankete dönerek bu hatalar düzeltilmiş, aynı zamanda, hata kaynağı saptanmış- tır. Düzeltme işlemi her hata kaynağı ve hata kaynakları kombinasyonları için ayrı ayrı yapılmış, böylece, sadece, belli kaynaktan veya kaynaklardan gelen hataları içeren kütükler elde edilmiştir. Bir bilginin hatalı kütük ve temiz kütükle karşılaştırılmasından elde edilen D (kaba uyuşmazlık) in deksi ise o kaynaktan gelen hatanın çokluğu, I indeksi ile de hatanın bü yüklüğü hakkında fikir edinilmeye çalışılmıştır.'Denek hatalarını tanıma ve düzeltmenin zorluğu düşünülerek denekle rin değerlendirilmesine gidilmiştir. Bunun için anketin, deneklerin diğer faktörlerden en az etkileneceği sorulardan oluşan bir bölümünden sorular alınmış, deneklerin bu sorulara verdiği yanıtların geçerlik, ölçülebilirlik ve tutarlılık açısından puanlandırması yapılmıştır. Bu sorulardan elde edi len yedi basamaktaki puanlar ile bir karmaşık sayı elde edilmiştir. Bu kar maşık sayının ondalık sayıya çevrilmesi ile denekler daha kolay algılanabi len ve işleme sokulabilen değerler almışlardır. Bu işlem sonunda, en küçük değer alan denek en çok geçerli-ölgülebilir-tutarlı yanıt veren denek, en büyük değeri alan denek de en az geçerli-ölgülebilir-tutarlı yanıt veren denek olarak saptanmıştır. Deneklerin verdiği yanıtların geçerlik, ölçüle bilirlik ve tutarlılık açısından niteliğini belirten bu 'değerlerin guruplan- dırması yapılmış ve her guruba düşen deneklerin ankete karşı tutumu saptan maya çalışılmıştır. Deneğin değeri adı verilen bu değişken ile araştırmada yapılan hatalara ve araştırma bulgularına açıklık getirilmeye çalışıldığı gibi, bu değişkenin geçerliğinin tartışması da yapılmıştır. Diğer taraftan görüşmecinin, toplanan bilginin kaliteli veya kalite siz oluşunda önemli faktör olduğu düşünülerek iyi, orta ve kötü görüşmeciler sınıflandırması yapılmıştır. Bunun için görüşmeci-denek etkileşiminin var lığı varsayımından hareket edilmiş, değeri sıfır ve sıfırdan büyük olan de nekler görüşmecilere dağıtılmış ; görüştüğü, değeri sıfır olan denek sayısı,, değeri sıfırdan büyük denek sayısından büyük olan görüşmeciler iyi; görüş tüğü, değeri sıfırdan büyük olan denek sayısı, değeri sıfır olan denek sayı sından büyük olan görüşmeciler kötü; diğer görüşmeciler de orta nitelikli görüşmeciler olarak sınıflandırılmıştır.Görüşmeci tipi değişkeni ile hata kaynaklarına açıklık getirmeye ve araştırma istatistikler indeki yanlılık ölçülmeye çalışılmıştır. Aynı zaman da görüşmecilerin böyle bir yöntemle sınıflandırmanın doğruluğu tartışılmış tır. Görüşme ortamının alınan yanıtları etkilediği bilindiğinden görüşme ortamını belirleyici değişkenler yardımı ile, alınan yanıtların hangi koşul larda nasıl etkilendiği saptanmaya çalışılmıştır. Görüşme ortamı/ görüşme zamanı, görüşme sırasında diğer bulunanlar, deneğin istek ve samimiyeti gi bi değişkenlerle belirlenmeye çalışılmıştır. Bu değişkenlerden görüşme sırasında diğer bulunanlar, deneğin istek le katılıp katılmadığı ve deneğin verdiği yanıtlarda samimi olup olmadığı anket formunun arkasındaki görüşme değerlendirme formundan alınmıştır. Görüşme zamanı adı verilen değişken ise anket üzerine kaydedilen gö rüşme tarihi ve görüşme süresi bilgilerinden yararlanılarak türetilmiştir. 1973 Araştırmasından bağımsız olarak kadın anketinin belli koşullar altında tekrar uygulaması yapılarak anketin belli bölümlerinin kaçar dakika sürdüğü kaydedilmiştir. Bu küçük çalışma ile her anketin uygulanabileceği normal görüşme süresi hesaplanmış, bu süre ile görüşmecinin kaydettiği gö rüşme süresi karşılaştırılarak bir görüşmenin kısa, normal veya uzun sürede yapıldığı saptanmıştır. Ayrıca her görüşmecinin alan çalışmasında geçirdiği ilk üç gün ace milik günleri, ondan sonraki günler de olgunluk günleri olarak saptanmıştır.