Düşük doz ACTH stimülasyon testinin aktif akciğer tüberkülozunda hipotalamo-hipofizer adrenal aksın değerlendirilmesindeki önemi

Abstract

ÖZET Adrenal yetmezliğin tanısında en yaygın kullanılan test standard ACTH stimülasyon testidir. Bu test 250 j.tg sentetik ACTH'nın iv. veya i.m. yolla verilmesinden 30 ve 60 dakika sonra kortizol cevablarına bakılarak yapılır. Bu doz farmakolojik bir dozdur ve HHA aksın değerlendirilmesinde subklinik adrenal yetmezliği maskeleyebilir. Aktif akciğer tüberkülozu HHA aksı etkileyerek adrenal bezleri dolaylı olarak tutar. Düşük doz (fizyolojik doz), 1 u.g, ACTH stimülasyon testinin baskılanmış HHA aksın değerlendirilmesinde daha hassas olduğu gösterilmiştir. Ancak düşük doz ACTH testinin HHA aksın aktive olduğu aktif akciğer tüberkülozundaki tanı değeri bilinmemektedir. Bu çalışmada hem 1 u,g ACTH stimülasyon testinin aktif akciğer tüberkülozunda HHA aksın değerlendirilmesindeki önemi hem de aktif akciğer tüberkülozunda adrenal fonksiyonların araştırılması amaçlanmıştır. Bu çalışmaya aktif akciğer tüberkülozu olan hiç tedavi almamış 27 hasta (20 erkek, 7 kadın; ortalama yaş: 38.77+14.83) ve sağlıklı 21 kişi (9 erkek, 12 kadın; ortalama yaş: 37.00+10.15) kontrol grubu olarak alındı. Hasta ve kontrol grubundan saat 0800, İl00, 1700 ve 24°°'de kortizol ritmi için kan alındı. Sonra bazal kortizol için kan alınıp 1 u.g ve 250 ug Synacthen'in i.v. verilmesini takiben 30 ve 60. dakikalarda kortizol48 için kan alındı. İki test arasında iki-üç gün olmasına dikkat edildi. Kortizol için bazal kortizol değerleri de dahil olmak üzere pik kortizol değerinin 550 nmol/L'nin üzerinde olması normal adrenal fonksiyonların göstergesi olarak alındı. BT ile adrenal bez boyutları da değerlendirildi. Hasta grubunda kortizol ritim değerlerinin tüm zamanlarda anlamlı olarak daha yüksek olduğu bulundu (p<0.001). Hasta grubunda 1 ug ve 250 ug ACTH stimülasyon testine 0. dk dahil, 30. ve 60. dk kortizol cevaplan kontrol grubundan anlamlı olarak yüksek idi. Hem 1 ug hem de 250 ug ACTH stimülasyon testi ile kortizol rezervinin normal olduğu tespit edildi. Hasta ve kontrol grubunun 1 ug ve 250 ug ACTH stimülasyon testine pik kortizol cevaplan karşılaştırdığında, hasta grubunun pik kortizol değerlerinin daha yüksek olduğu bulundu (sırasıyla, p<0.009, p<0.02). Hasta ve kontrol grubunun 250 ug ACTH stimülasyon testine pik kortizol cevaplan ise 1 ug ACTH stimülasyon testine pik kortizol cevaplarından daha yüksek olarak bulundu (sırasıyla, p<0.01, p<0.03). Hasta grubu ile kontrol grubunun sağ adrenal bez boyutlan arsında fark yokken sol adrenal bez boyutlan hasta grubunda anlamlı olarak büyük bulunmuştur. Hasta grubunun 1 ug ve 250 ug ACTH stimülasyon testine kortizol artış değerleri ile sağ ve sol adrenal bez boyutlan arasında ilişki bulunamadı. HHA aks aktif akciğer tüberkülozunda aktive olmaktadır ve adrenal bezler büyüyebilirler. Aktif akciğer tüberkülozunda adrenal fonksiyonlar normaldir. Düşük doz ACTH stimülasyon testi HHA aksdaki hafif supresyonu ortaya çıkarabildiği gibi, HHA aksın aktivasyonunun değerlendirilmesinde de kullanılabilir.

SUMMARY Standard ACTH stimulation test is the most widely used test for the diagnosis of adrenal insufficiency. This test is done by measuring the Cortisol responses at 30 and 60 minutes after i.v. or i.m. injection of 250 ug synthetic ACTH. This dose is a pharmacological dose and may mask subclinic adrenal insufficiency in the assessment of hypothalamo-pituitary-adrenal (HPA) axis. Active pulmonary tuberculosis involves adrenal glands indirectly by affecting HPA axis. It has been shown that low dose (physiological dose) (1 ug), ACTH stimulation test is more sensitive in the assesment of depressed HPA axis. However the diagnostic value of low dose ACTH test in active pulmonary tuberculosis, where HPA axis is activated, is not known. The aim of this study is both, to investigate the value of 1 ug ACTH stimulation test in the evaluation of HPA axis and the adrenal functions in active pulmonary tuberculosis. Twenty-seven nontreated patients with active pulmonary tuberculosis (20 men, 7 women; mean age: 38.77±14.83) and 21 healthy subjects (9 men, 12 women; mean age: 37.00±10.15) as controls were included in the study. Blood samples were taken from patient and control groups at 0800, ll00, 1700 and 2400* h for Cortisol rhythm. After sampling blood for basal Cortisol level, 30 and 60 minutes after the i.v. administration of50 1 ug a°d 250 ug Synacthen, further blood specimens were taken. Two or three days were left between the two tests. A peak Cortisol value of 550 nmol/L at any time during the test including before injection has been accepted as an adequate response. Adrenal gland dimensions were measured by computed tomography. The Cortisol levels in the patient group were higher at all times (pO.001). The Cortisol responses to 1 ug and 250 ug ACTH stimulation test at 0, 30 and 60. minutes were significantly higher in the patient group than in the control group. Cortisol reserve was normal, with both 1 ug and 250 ug ACTH stimulation test in all subjects. Peak Cortisol responses to 1 ug (p<0.009) and 250 ug (p<0.02) ACTH stimulation tests were significantly higher in patient group than in control group. In patient and control groups, peak Cortisol response to 250 ug ACTH stimulation test was higher than 1 ug ACTH stimulation test (respectively, p<0.01, p<0.03). There was no difference in right adrenal dimensions between the patient and control groups but left adrenal dimensions were significantly higher in the patient group. No relation was found between right or left adrenal gland dimensions and the Cortisol increments to 1 ug or 250 ug ACTH stimulation test. HPA axis is activated in active pulmonary tuberculosis and adrenal glands are enlarged. Adrenal functions in active pulmonary tuberculosis is normal. The low dose ACTH stimulation test may be used to evaluate the HPA axis activation.