Ekim zamanlarına göre uygulanan değişik azotlu gübre formlarının yağlık ayçiçeği (Helianthus annuus L.) çeşitlerinin verim ve verim unsurlarına etkisi

Abstract

Bu çalışma, değişik azotlu gübre formlarının farklı ekim zamanlarında ekilen yağlık ayçiçeğinin Erzurum ekolojik koşullarında verim ve verim unsurlarına etkilerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada üç farklı ekim zamanı (22 Nisan, 2 ve 12 Mayıs), iki yağlık ayçiçeği çeşidi (orta erkenci: Sirena ve geçci: Teknosol) ve 3 azotlu gübre formu (amonyum sülfat, amonyum nitrat ve üre) yer almıştır. Deneme `Tesadüf Blokları` deneme deseninde `Bölünmüş Pareseller` düzenlemesine göre üç tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Araştırmada; çıkış süresi, çıkış oranı, çiçeklenme süresi, olgunlaşma süresi, bitki boyu, sap çapı, tabla çapı, tane tutma oranı, tane iç oranı, yağ oranı, protein oranı, bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, dekara tane ve yağ verimi gibi karakterler incelenmiştir.Elde edilen bulgulara göre ekim zamanı uygulamasının incelenen karakterler içerisinde çıkış oranı, çiçeklenme süresi, olgunlaşma süresi, tabla çapı, yağ oranı, protein oranı, hektolitre ağırlığı ve yağ verimi üzerine etkileri deneme yılında önemli bulunmuştur. Ekim zamanı geciktikçe, bitki boyu, tane iç ve protein oranları hariç incelenen diğer tüm karakterlerde azalma belirlenmiştir. 22 Nisan (birinci ekim)'da yapılan ekimde en yüksek çıkış oranı (%90,08), tabla çapı (20,0 cm), tane tutma oranı (%90,7), tane iç oranı, yağ oranı (%47,4), bin tane ağırlığı (64,5 g), hektolitre ağırlığı (396,2 g), tane verimi (273,1 kg/da) ve yağ verimi (131,0 kg/da) tespit edilmiştir.Farklı formlarda uygulanan azotlu gübre formalarının incelen tüm karakterler üzerine etkileri önemli olmamıştır. Azotlu gübre olarak uygulanan amonyum sülfat formunda çıkış oranı (%78,47), tabla çapı (19,4 cm), tane tutma oranı (%90,9), tane iç oranı (73,1), protein oranı (%12,8) ve hektolitre ağırlığı (389,0 kg) en yüksek olurken, Amonyum nitrat uygulamasında bin tane ağırlığı (65,6 g) ve tane verimi (261,4 kg/da) gibi karakterler en fazla olmuştur. Üre uygulamasında ise yağ oranı (%45,1) ve yağ verimi (119,7 kg/da) en yüksek olmuştur.Ayçiçeği çeşitlerinin ise çıkış süresi, olgunlaşma süresi, tabla çapı ve tane tutma oranı hariç diğer bütün karakterler üzerine etkisi önemli bulunmuştur. Sirena çeşidinin yağ (%48,1) oranı, bin tane ağırlığı (68,1 g), hektolitre ağırlığı (391,9 g), dekara tane (287,3 kg) ve yağ (141,4 kg) verimi gibi önemli karakterler bakımından Teknosal çeşidine göre daha yüksek değerlere sahip olduğu belirlenmiştir.Sonuç olarak, bölge şartlarında yağlık ayçiçeği ekiminin mümkün olan en erken zamanda (22 Nisan) yapılması, azotlu gübre formlarının da özellikleri dikkate alınarak amonyum sülfat uygulamasının ve erkenci Sirena ayçiçeği çeşidinin kullanılması önerilebilir.Anahtar Kelimeler: Ayçiçeği, Helianthus annuus L., azot formları, ekim zamanı, verim, verim unsurları

This study was conducted to determine effects of the different forms of nitrogenous fertilizer on yield and yield components of oilseed sunflower genotypes sown in different sowing dates in Erzurum ecological conditions in 2013. In this study, three different sowing dates (April 22, 2 and May 12), two oilseed sunflower genotypes (medium early, Sirena and late, Teknosol) and three nitrogen fertilizer forms (ammonium sulfate, ammonium nitrate and urea). The experiment was established as a randomized block design with a split plot arrangement with three replicates. In the study, emergence duration and rate, flowering duration, maturity duration, plant height, stem diameter, head diameter, ratio of dehulled/hulled seed weight, seed filling percentage, oil and protein content, 1000 seed weight, hectoliter weight, seed and oil yield per decare were investigated. According to the results of the study, different sowing dates had significant effect on emergence rate, flowering duration, maturity duration, head diameter, oil content, protein rate, hectoliter weight, and oil yield in research year. Sowing date affected significantly all parameters except for plant height, ratio of dehulled/hulled seed weight, protein content. The highest emergence rate (90,08%), head diameter (20,0 cm), seed filling percentage (90,7%), oil content (47,4%), thousand seed weight (64,5 g), hectoliter weight (396,2 g), seed yield (273,1 kg /da) and oil yield (131,0 kg/da) were obtained from 22 April (first sowing). Different nitrogenous fertilizer forms did not show any significant effects on the characteristics investigated in this study. Ammonium sulfate applied as nitrogenous fertilizer source gave the highest emergence ratio (78,47%), head diameter (19,4 cm), seed filling percentage (90,9%), ratio of dehulled/hulled seed weight (73,1%), protein content (12,8%), hectoliter weight (389,0 g). On the other hand, the highest thousand seed weight (65,6 g) and seed yield (261,4 kg/da) were obtained from ammonium nitrate and the highest oil content (45,1%) and oil yield (119,7 kg/da) from ureaOilseed sunflower genotypes had significant effect on all other parameters except for plant emergence duration, maturity duration, head diameter and seed filling percentage. The genotype Sirena gave better results relative the genotype Tekonosal in terms of important characteristics as oil content (48,1%), 1000 seed weight (68,1 g), hectolitre weight (391,9 g), seed yield (287,3 kg) and oil yield (141,4 kg) per decare. Based on the results of the present study, it can be said that sowing at the earliest possible time (22 April), application of ammonium sulphate as the nitrogen fertilizer form and the use of early Sirena sunflower cultivar in oilseed sunflower production would be suited for Erzurum conditions.Keywords: Sunflower, Helianthus annuus L., nitrogenous fertilizers, sowing date, genotype,yield, yield components