15-18 yüzyıllar arasında Osmanlı Devleti`nde madenler ve madencilik

Abstract

02. Özet İstanbul'daki Başbakanlık Osmanlı Arşivinde yer alan ilk elden kaynaklara dayanan bu çalışma, oldukça ihmal edilen bir alan olan 15. ve 18. yüzyılda Osmanlı Devletinde madenler ve madencilik faaliyetlerini kapsamaktadır. Bununla birlikte, bu araştırma, Osmanlı Devletindeki madencilik bölgelerini ve madenlerde üretim metodlarını ortaya çıkarmayı amaçlamıştır. Osmanlılar fetih sonrası maden bölgelerinde, aralıksız bir şekilde üretimin sürdürülmesine izin veren politikalar uyarladılar. Bu şartlar altında, Osmanlılardan önce bu madenlerde çalışan uzman ve işçi kadrolarım istihdam etmiştir. Bunun gibi, madencilikte batı teknolojisinin girişini ve bilgi akışının sağlanmasını amaçlamıştır. Bazı Balkanlı tarihçiler tarafından ileri sürüldüğü gibi Osmanlıların, fetih sonrasında maden üretiminin gerilemesine neden olmadıklarını ispat etmektedir. Madenciliğe yönelik arşiv vesikaları, Osmanlı Devletinin İslam Hukukuna uygun olarak madencilerin statülerini belirlediğini, fakat, bu durumun maden ocaklarında büyük oranda gayr-i müslimlerin istihdam edilmelerini engellemediğini işaret etmektedir. Nitekim, Sidrekapsi madenlerini içeren detaylı bir kayıt defteri, madende çalışan işçilerin büyük çoğunluğunu gayr-i müslimlerin oluşturduğunu işaret etmektedir. Osmanlılar, madenleri bir çok alanda, çoğunlukla da askeri alanda, özellikle top, gülle, mermi ve diğer silahların üretiminde kullanmışlardır. Osmanlıların kendi kendine yeterlilik politikası güttükleri, fakat, ortaya çıkarılan kayıtlardan 17. yüzyılın yarısından itibaren üretimin açık biçimde gerilediğini ve ihtiyaçların bazısını Avrupa'dan ihraç etmek zorunda kaldığını göstermektedir. Öte yandan, doğal nedenler, siyasi imkansızlıklar ve mali eksiklikler, bu dönemdeki madenciliğin çöküşünde başlıca faktörler olmuştur. Bunlara rağmen, Osmanlıların, 15. ve 16. yüzyıllarda batı maden teknolojisindeki yeni gelişmelerinden bir çoğunu kullandıkları, fakat, ilerleyen dönemde maden teknolojisinin ve endüstrisinin çökerek başarısızlığa uğradığı öne sürülebilir. VI

03. Summary Based on the primary sources located in the Ottoman archives in Istanbul, this study deals with the Ottoman mines and mining production during the 15th and 18th centuries, an area of study which has long been neglected. In view of this fact, this study first aimed at defining the areas of mining in the Empire and then studying the Ottoman methods of production in the mines. It has been revealed that after conquering the mining areas, the Ottomans adopted policies allowing the production to be carried out uninterruptedly. In this context, they employed the same workers and the experts who were working in these mines before their arrival. In doing so, the Ottomans aimed at securing the flow of information and the introduction of Western technology in the Ottoman mines. This proves that the Ottomans did not cause to the interruption of production in the mines after the conquest as suggested by some of the Balkan historians. Archival material on the Ottoman mining facilities indicates that the Ottomans defined the status of the miners in accordance with the Islamic Law, but this did not prevent the Ottomans from employing non-Muslims in great numbers. In fact, a detailed study of the register concerning Sidrekapsi mines has shown that the majority of the miners employed there were non-Muslims. The Ottomans used the mines in many areas, but excessively for military use, especially in the production of cannon, muskets, ammunitions and other weapons. It is seen that the main concern of the Ottomans was to be self-sufficient in terms supply, but as analysis of the records indicated a gradual fall in production became evident from the second half of the 17th century onwards, and the Ottomans had to import some of their needs from Europe. Apart from natural causes, political uncertainties and the shortage of capital seem to be the main factors in the decline of the Ottoman mining in this period. In spite of this fact, it can be argued that during the 15th and 16th centuries Ottomans were able to keep abreast of many of the most recent developments in mining technology in the West, but in the later period they failed updating their technology and Ottoman mining industry eventually declined. VII