Sınıf öğretmenlerinde 10 yıllık meslek sürecinde tükenmişliğin gelişiminin haritalanması ve bazı değişkenlere göre incelenmesi

Abstract

Bu araştırmada; yardım mesleklerinde yaygın olarak görülen tükenmişliğin sınıf öğretmenlerinde 10 yıllık meslek sürecinde nasıl bir gelişim gösterdiğini ve ayrıca tükenmişlik üzerinde cinsiyet, mezun olunan okul türü, çalışma süresi, çalışılan yerleşim birimi, müfettiş ve okul yöneticilerinden takdir görme durumu, ekonomik durumlarını değerlendirme, mesleki yeterliklerini algılama, öğrencilerle iletişim kurma becerilerini algılama ve meslektaşları ile uyumlarını algılama değişkenlerinin etkilerini incelemek amaçlanmıştır. Bu araştırma betimsel yöntemle yapılmış bir alan taraması niteliğindedir. Buna ek olarak enlemesine (cross sectional) modeli içeren bir gelişim araştırması olma özelliğine sahiptir. Araştırma grubu; Diyarbakır ilinde görev yapan araştırmaya gönüllü olarak katılan 2401 sımf öğretmeninden oluşmaktadır. Bu öğretmenlere araştırmacı tarafından geliştirilen ve bağımsız değişkenlere ilişkin bilgileri içeren Kişisel Bilgi Formu, Maslach tarafından geliştirilen ve Çam tarafından Türkçe ye uyarlaması yapılan Maslach Tükenmişlik Envanteri uygulanmıştır. Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde tükenmişlik puanlan ortalamaları, yüzdeler ve grafikler kullanılmış, istatistiksel çözümlemelerde ise esinde t testi ve X2 tekniğinden yararlanılmıştır. Tükenmişliğin gelişim haritasının çizilmesi amacına yönelik bulgular genel olarak değerlendirildiğinde; duygusal, kişisel başarısızlık ve duyarsızlaşma şeklindeki tükenmişliklerin yaklaşık 4. yıldan itibaren ortaya çıkmaya başladıkları, yine tümüde de 8. yılda düşmüş olduğu görülmektedir. Cinsiyet ve mezun olunan okul değişkenleri bakımından ise gelişim, tükenmişliğin üç alt boyutunda da farklı bir seyir izlemektedir. Sımf öğretmenleri arasında duygusal ve kişisel başarısızlık şeklindeki tükenmişlik düzeyleri açısından; cinsiyet, mezun olunan okul, hizmet süresi, çalışılan yerleşim birimi, müfettiş ve okul yöneticilerinden takdir görme durumu, ekonomik durumlarım değerlendirme, mesleki yeterliklerini algılama, öğrencilerle iletişim kurama becerilerini algılama ve meslektaşları ile uyumlarını algılama değişkenlerine göre istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Sımf öğretmenleri arasında duyarsızlaşma şeklindeki tükenmişlik düzeyleri açısından ise; mezun olunan okul, müfettiş ve okul yöneticilerinden takdir görme durumu, mesleki yeterliklerini algılama, öğrencilerle iletişim kurama becerilerini algılama ve vm zc yükseköğretim kuruuimeslektaşları ile uyumlarını algılama değişkenlerine göre istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmıştır. Sımf öğretmenlerini en çok zorlayan sorunların sırasıyla; sosyo-ekonomik yetersizlikleri, sınıfların kalabalık olması ve araç-gereç eksiklikleri, velilerin ilgisizlikleri, öğrencilerin Türkçe dilini iyi kullanamama ve köylere ulaşım zorluklan olduğu saptanmıştır. Ayrıca sımf öğretmenlerinin sorun olarak gördükleri durumlara ilişkin önerileri belirlenmiştir. Araştırmada elde edilen bulgulara dayanılarak önerilerde bulunulmuştur. IX

In this study, burnout process as a frequently encountered problem of helping professionals is studied in elementary school teachers in a 10 year period. The aim of the study is also extended for the relationship between burnout and gender, type of school, length of work, residential area, degree of appreciation from supervisors and school administrators, perceived economical status, self-efficacy related to work, communication skills with students, and adaptivenes to friends at work. This study is conducted in way of descriptive scope, and reflects a nature of field study. Additionally this study treats the major variables in terms of cross-sectional fashion, that is to make comparisons between the groups rather than within-groups. The sample of the study is voluntarily recruited among elementary school teachers from Diyarbakır province. Total sample size is 2401 teachers. In this study Demographics questionnaire and Turkish version of the Maslach Burnout Scale were used to investigate the above- mentioned variables. For the basis of data analysis means, percentiles, and graphical representations were integrated into the main statistical tools oft-test and fo'-square. The results of the study in terms of developmental process of burnout indicates that emotional and personal accomplishment type burnout starting to emerge after four years of work. After eight years of work burnout steadily get lowers for all types. For gender and school type burnout develops differently in three types of burnout. In terms of emotional and personal accomplishment type of burnout among elementary school teachers, there are statistically significant differences for gender, type of school graduated, length of work, residential area, degree of appreciation from supervisors and school administrators, economical status, perceived self-efficacy for work, communication skills with children, and adaptiveness among collogues. For depersonalizasyon type of burnout, differential variability exists regarding type of school graduated, the degree of appreciation from supervisors and school administrators, perceived self-efficacy for work, communication skills with children, and adaptiveness among collogues.The most stress inducing factors among teachers are socio-economic deficiencies, extended classroom size, lack of instructional materials, lack of parental attention, deficiencies in use of Turkish language, and difficulties in transportation. Some recommendation concerning to the problem areas of teachers were made in regard to other factors associated with the situation. XI