İspir kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) populasyonunun karakterizasayonu ve seleksiyon yoluyla ıslahı

Abstract

Erzurum İspir İlçesinde üretilen beyaz renkli şeker tane tipindeki fasulye ülke çapında lezzetli oluşu ile tanınmakta ve talep edilmektedir. Ancak, ilçede yetiştiriciliği yapılan popülasyonun fiziksel ve genetik olarak saf olmayışı yetiştiricilik, pazarlama, kullanım ve tüketiminde çeşitli sorunlarla neden olmaktadır. Bu nedenle ilçede yetiştirilen popülasyon içerisinden popülasyonu en iyi şekilde temsil edebilen saf hatların belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Buradan hareketle bu çeşitliliği bol ve bölgeye has materyalden a) tek bitki seleksiyonu yöntemiyle saf hatların elde edilmesi ve tanımlamalarının (karakterizasyon) yapılması, b) elde edilen saf hatlar arasından, ileriki çalışmalarda tescil ettirilmek üzere, seleksiyon ıslahı yöntemiyle üstün özellikli olanların belirlenmesi çalışmamızın ana amacını oluşturmuştur.İspir ilçesinde kuru fasulye yetiştiriciliği yapılan köylerdeki tarlalardan hasat döneminde tek bitki seleksiyonuyla seçilen 40 adet saf hat araştırmamızın materyalini oluşturmuştur. Saf hatlar, bölge için tescil ettirilmiş Elkoca-05 çeşidi ile birlikte 2014 yılında Şansa Bağlı Tam Bloklar Deneme Deseninde 3 tekrarlamalı olarak Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi'nin Erzurum Merkez'de yer alan deneme istasyonunda morfolojik karakterizasyon, seleksiyon ve verim denemelerine alınmışlardır. Saf hatların karakterizasyonunda IPGRI ve EU-CPVO tarafından geliştirilen çeşit değerlendirme kriterleri esas alınmıştır. Ayrıca, çıkıştan hasada kadarki dönemde, fenoloji, verim ve verim unsurları ile ilgili gözlem ve ölçümler yapılmıştır. Böylece İspir yerel fasulye hatlarının değerlendirilmesinde, 14 tanesi kantitatif ve 28 tanesi ise kalitatif olmak üzere toplam 42 adet özellik dikkate alınmıştır. Morfolojik karakterizasyon çalışmaları sonucunda yaprak, çiçek ve tohum özellikleri bakımından hatlar arasında farkların bulunduğu; hatların büyüme şekli ve bakla özellikleri bakımından ise benzer olduğu belirlenmiştir. Verim ve verim unsurları bakımından da hatlar arasında önemli farkların bulunduğu saptanmıştır. Hatlar 42 adet kalitatif ve kantitatif özellik bakımından kümeleme analizine tabi tutulmuş ve hatların 5 grup altında kümelendiği belirlenmiştir. İncelenen özelliklerde görülen varyasyon ve oluşan farklı gruplar hatların çeşit geliştirme ve ıslah çalışmalarında kullanılabilecek kadar zengin olduğunu göstermektedir. Çalışma sonunda, tane verimi standart çeşitten yüksek olan 15 hat 2015 yılı seleksiyon çalışmaları için ayrılmıştır. Seçilen hatlar 2015 yılında hem tarla şartlarında verim ve verim unsurları hem de laboratuvarda tane kalite parametreleri yönünden değerlendirilecektir. Böylece tarla koşullarında üstün özelliklerini devam ettiren teknolojik özellikleri yüksek hatlar çeşit geliştirme çalışmalarında değerlendirilecektir.

Dry beans are the most important crop grown in İspir district of Erzurum. There is considerable variation within bean population in the area with white circular seed types much on demand in the market. Production being composed of mixed types creates marketing problems. Mixed populations limit production, marketing and use of beans in the area. Therefore, research is needed for the characterization, breeding selection and development of standard cultivars in order to utilize potential of beans for the local economy. For this purpose, this work is carried out in order to solve current problem by collecting, evaluating and selecting best representative pure lines for a possible future cultivar development. Forty pure lines were selected from fields of İspir district at harvest stage. Lines, along with standard dry bean cultivar Elkoca-05, were subjected to characterization, selection and yield trials. The experiment was arranged in randomized block design with three replicates in 2014 growing season on the experimental field of Ataturk University, Erzurum. Description of the lines was performed according to morphologic description criteria developed by International Plant Genetic Resources Institute (IPGRI) and European Union Community Plant Variety Office (EU-CPVO). Phenology, yield and yield components were also investigated in the period between emergence and harvest. Thereby, total 42 characteristics (14 quantitative and 28 qualitative) were considered for characterization of the İspir bean lines. Morphological characterization trials indicated that there were differences among lines in terms of leaf, flower and seed characteristics, while lines had similar growth habit and pod features. Yield and yield components also showed significant differences among lines. To determine the morphologic variability, İspir bean lines were subjected to cluster analysis in terms of 42 quantitative and qualitative characteristics. Cluster analyses revealed that lines classified into 5 groups. These results indicate that the lines has a rich variation and hence could be used for new cultivars developing and breeding programs. At the end of the experiment, 15 lines having higher seed yield than standard cultivar were selected for future studies. Selected lines will be evaluated both in field conditions for yield and yield components and in laboratory conditions for seed quality parameters in 2015 year.