19. yüzyıldan günümüze değin yazmacılık sanatında etkiler

Abstract

ÖZET `19. yüzyıldan günümüze değin yazmacılık sanatında etkiler` başlığı altında hazırlanan bu çalışmada, yazmacılık sanatının tanımlaması, özellikleri ve bunlarla birlikte yazmacılık sanatına etki eden faktörler incelenmeye çalışılmıştır. Özellikle son dönemlerde yazmacılık sanatının uğradığı değişiklikler ve bunların sonuçları ele alınmıştır. Yazmacılık boya fırça ve tahta kalıplar yardımı ile pamuklu kumaşlar üzerine çizmek veya basmak suretiyle meydana getirilen eski bir el sanatları koludur. Yazılı kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre 16. yüzyılda İstanbul'da geniş bir çalışma alanını kaplamıştır. Bu sanat kolu bir kadının evinde, bir genç kızın çeyizinde değişik çeşitleriyle çarşı ve ev faaliyeti olarak kendini göstermiştir. Halk arasında kullanılan ve aranan çeşitler yorgan ve yastık yüzü, bohça, örtü, erkek mendili ve yemenilerdir. Halen kullanılan bu çeşitlerin yanı sıra günümüzde kullanım alanlarına yeniieri eklenmiştir. Dekoratif amaçlarla iç mekanlarda veya bir kıyafet tasarımında kullanılabilmektedir. Boyasının tesbitinde bol tuzlu suya ihtiyaç gösterdiğinden çoğunlukla İstanbul'da Yeniköy, Kandilli, Üsküdar, Samatya, Yedikule gibi deniz kıyısı semtlerinde yazma atölyeleri yer almıştır. Ancak günümüzde neredeyse hiç kalmamıştır. Artık film baskı (şablon baskı, elek baskı) yöntemleriyle çalışan atölyeler mevcuttur. Anadolu'da Tokat, Kastamonu, Yozgat çevre özelliği taşıyan yazmalar ile tanınır. Bu yörelerimizde çalışan atölye ve usta sayısı da bugün oldukça azalmıştır. IVBaskı için kullanılan tahta kalıplar ıhlamur ve armut ağacından oyularak yapılır. Bugün ise film baskıcılıkta; desenin pozlandırıldığı ipek gerili çerçeveler kalıp olarak kullanılmaktadır. Renkler tuzlu suda yıkanarak ve kaynatılarak tesbit edilir. Kök boyalarla basılan yazmalar eskiden dış piyasalarda aranır ve satılırdı. Fakat günümüzde teknolojinin ve kimyasal maddelerin gelişiminin sağladığı kolaylıklar ile baskı yöntemleri değiştiğinden bu tür yazmalar artık yapılmamaktadır. Bu yüzden de ticari anlamdaki bu rağbet değerini yitirmiştir. Diğer sanat kollarında olduğu gibi yazma, motiflerini doğanın güzelliklerinden almıştır. Yazma üzerinde en çok görülen motifler çiçek, yaprak ve meyvelerdir. Daha az rastlanan desenler kuş, balık, aör/ ayaklı hayvan, insan figürleri manzara ve geometrik formlardır. Yazma kurgularından en önemlisi bir alanın kenar suyu ile çevrilmesidir. Çiçek motiflerinden güller, haşhaş, sümbül veye yabani çiçekler dal ve yapraklar doğadan ayrılmayarak stilize edilmiştir. Kompozisyonlar arasında merkezden dışa doğru gelişen daire planına çok rastlanır. Günümüzde ise oluşturulan özgün motiflerle daha çok çeşitlemeler ve değişik kompozisyonlar yapılabilmektedir. O dönemlerde kullanımı çok az olan insan resmi ve benzeri desenler bugün rahatlıkla kullanılabilmektedir. Bugün geleneksel anlamdaki özellikleriyle yapılamayan yazmacılık sanatı, ancak çağdaş sanat anlayışı ile sentezlenerek ve ticari kaygıdan uzak bir şekilde özgün sanatsal örnekleriyle devam edilerek yaşatılabilir. VBu ise sanatsal anlamda çalışan kurumlar (Kültür bakanlığı kurumları, güzel sanatlar fakülteleri v.b.) dahilinde akademik çalışmalar (araştırma, inceleme, tasarım, uygulama v.b.) yaparak mümkün olabilir. Yazmacılık sanatının devamı ise ona duyulacak ilgi ile orantılıdır. VI

İNGİLİZCE ÖZET - ENGLISH SUMMARY In this article, titled as `The Effects on Art of Hand-Painted Kerchief Making from 1 9th Century to Today`, this art is defined, its specialities and factors effecting the art are studied. This is a branch of the old handicrafts created by drawing or printing on cotton fabrics with dyes, brushes and wooden stamps. It appears as a market and home activity. According to document, it had wide working area in İstanbul in 16th century. This art can be seen in the house of a woman or in the trousseau of a bride with different types as a market and home handi-craft. The `types used and demanded in public are quilt and pillow covers, bundle, wrap, handkerchief and yemeni. Today, nem usage forms are added to these traditional and still existing ones. It's used in inner areas of houses for decoration or in styling a dress. Since its colour fixing requires plenty of'salty water the workshop are located in such sea shore districts of İstanbul as Yeniköy, Kandilli, Üsküdar, Samatya and Yedikule. In Anatolin, Tokat, Kastamonu and Yozgat are famous for Hand- Painted Kerchief which is called `çevre`. The number of workshops and masters working in there areas are effectively decreased in there days. The wooden screens used for printing are made up of line and pear trees by encrusting, (relieving) Today, silk tightened frames made up of films by serigraphy system are used as screens. Colors are fixed by washing in boiled salty water. The yazma printed by root dyes were demanded and sold in foreing markets. However, VIIthese king of yazma are hot made today, because of easiness provided by tecnological chemical solutions and changes in printing systems. There fore, this trade demand disappeared in time. Like other branches of art, yazma takes its figures from beauties of nature. The yazma designs are based on nature, with floral, leaf and fruit designs being worked according to their originals. The less common figures are bird, fish, four feeted animals, human figures, panoramas, ships and geometric forms. A border design encirling a field is the principle of yazma. The flowers figures like roses, popies, hyacinths, wild flowers, branches and leaves are stilized without changing natural forms. In compositions, helezons, enlarging from a point to outside are very common. Today, with different figures, more specific designs and compositions can be made. The human figures and similar figures which were forbidden to use in those days, can be drawn freely today. The art of yazma whice's not made by traditional system can live today only with combining today's understanding of art and continve with studies that are disregarding trade cares. This can be managed by academic studies made by societies-working in artistic fields like societies of Ministry of culture, Faculties of Fine Arts. The Future of hand-printed kerchief-making depends on interest given to this art. The yazma of Kandilli are famous. The yazmas in the collection are works belonging to the late periods of Istanbul. VIII