Trabzon şer`iyye sicillerine göre modern öncesi dönemde Osmanlı kadını (XVII. yüzyılın ilk yarısı)

Abstract

Çalışma, Osmanlı Anadolusu'nun önemli şehirlerinden Trabzon'u merkeze alan ve XVII. yüzyılın ilk yarısında bu şehirde yaşamlarını sürdürmüş olan kadınların toplumsal, ekonomik, siyasi ve ahlaki konumlarını ortaya koymayı amaç edinen bir inceleme niteliğindedir. Söz konusu nitelikte bir araştırma yapmaya yönelmemizin en önemli nedenlerinden birisi emekleme döneminde olan sosyal tarih incelemelerinin içerisinde kadınlara ilişkin tarih araştırmalarının henüz beklenen seviyeye ulaşmamış olması ve bu konu üzerine yapılacak çalışmaların Osmanlı tarihi ile ilgili bilinenlere de büyük katkılar sağlayacağının düşünülmesidir. Bu tez çalışması dört ana bölümden oluşturulmuştur. Osmanlı kadınını daha iyi anlayabilmek ve kadınların toplumsal, ekonomik ve ahlaki açılardan nasıl ve ne şekilde konumlandırıldıklarını anlamlandırabilmek adına İslam hukuku, fetvalar, kanunnameler ve şer'iyye sicillerindeki kadınlık algısının tartışıldığı birinci bölümde, Avrupalı kadınların da din ve toplum tarafından kendilerine biçilen değer ve konumları incelenmiş ve bu açıdan doğu ve batı arasındaki kadın imajları anlaşılmaya çalışılmıştır. Tezin ikinci bölümünde şer'iyye sicillerinden elde edilen veriler doğrultusunda kadınların evlilik ve boşanma ilişkilerinde var olan hukuki kimlikleri tartışılmıştır. Ailenin kurulması ya da sona erdirilmesinde hukukun kadınlara ne oranda söz hakkı tanıdığı ve kurulan ilişkilerde kadınların hakkını ne derece koruduğu hususu ele alınmıştır. Üçüncü bölümde kadınların toplum içerisinde şehirli-köylü, Müslüman-gayrimüslim, hür-köle şeklinde bir takım ayrı kimliklerle var olabildikleri ancak hukuki uygulamalarla zaman zaman aynılaştıkları tartışılmış, bu kadınların mülkiyete erişim halleri dolayısıyla ekonomik varlıkları ve bunları ne şekilde tasarruf ettikleri de yine bu bölümde incelenmiştir. Dördüncü ve son bölümde kadınların, mahalle ve mahalleli olgusu etrafında şekillenen dolayısıyla bu olgular etrafında kabul gören ahlaki yasalarla nasıl çevrelendikleri ortaya koyulmaya çalışılmış, hukuki ve toplumsal bir varlığa sahip olmaları hasebiyle hem suçlayan hem de suçlanan konumda yer alabildikleri durumlar örneklendirilmiştir. Tezin ana kaynaklarını XVII. yüzyılın ilk yarısına ait Trabzon Şer'iyye sicilleri oluşturmuş, bu arşiv kaynaklarının yanı sıra kanunname ve fetva koleksiyonları da kullanılmıştır. İkincil literatürü ise daha çok Osmanlı toplum ve yaşamı hakkında yapılan araştırma eserler ile yine farklı coğrafyalar temelinde Osmanlı kadını hakkında yapılan eserler oluşturmuştur.

This study qualifies as an examination centered on Trabzon, an important city of the Ottoman Anatolia, and aimed at revealing the societal, economical, political and moral status of the women who have lived in this city in the first half of the XVIIth century. One of the main reasons for us to engage in a study of such quality is the fact that historical researches involving the women, which are in their infancy period, have not reached the expected level yet among the social history examinations, and that the studies to be conducted on this subject would greatly contribute to what is known about the Ottoman history.The present thesis study is comprised of four chapters. In the first chapter, in which the perception of women is discussed in Islamic law, fatwas, statutory decrees and sharia registers in order to understand Ottoman women in a better way, and to see how and in which way women are positioned in social, economic and moral terms, we examined the values and positions that are conferred to the European women by religion and society, and we endeavoured to understand the differences between the images of women in the east and west. In the second chapter of the thesis, we discussed the legal identities of women in terms of marriage and divorce procedures in the direction of the data obtained from sharia registers. We examined how much law recognizes women in terms of establishment or termination of a family, and how much the rights of women are protected in such procedures. In the third chapter, we discussed that the women may exist in the society with various identities, such as city-dweller/villager, Muslim/non-Muslim, free/slave; but, that they were sometimes put in the same equation in legal terms, and in this chapter, we also examined the economic assets of women in connection with their right to acquire real properties, and how they exercised such rights. In the fourth and final chapter, we endeavoured to reveal how women were surrounded by moral laws that were shaped within the framework of the concepts of neighbourhood and neighbourhood residents, and thus, that were recognized within the framework of such concepts, and we gave examples, in which they were considered as either accuser or accused since they were regarded as legal and social entities. Main references of the thesis are comprised of Trabzon Sharia registers from the first half of XVII century, and we also used the collections of statutory decrees and fatwas, as well as archive references. Secondary literature is mostly comprised of the research works that are prepared in relation with the Ottoman society and their life style, and works that are prepared in relation with the Ottoman women on the basis of various geographical locations.