Çoruh Havzası mera bitki örtüsünün bazı özelliklerinin yersel ve zamansal değişiminin belirlenmesi

Abstract

Meralar çok sayıda türden meydana gelen iklim, toprak ve kullanım özelliklerine bağlı olarak yıldan yıla değişebilen canlı ve mozaik bir yapıya sahiptir. Bu çalışma da; Çoruh Havzası mera bitki örtüsünün botanik kompozisyonu ve toprağı kaplama oranı belirlenerek Ülkemizde yaygın olarak kullanılan mera kalite derecesi ve durum sınıfları karşılaştırılmıştır. Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü'nün 2004 yılında Çoruh Havzasında gerçekleştirdiği vejetasyon etüdü, 2009 yılında yürütülen Ulusal Mera Kullanım ve Yönetim Projesi mera vejetasyon etütleri ve 2014 yılındaki mera vejetasyon etütleri kullanılarak bitki türlerinin kalite puanlarına göre, fonksiyonel bitki gruplarının etki derecelerine ve ekolojik alan tanımlama ve mera sağlık sınıflama metoduna göre mera durumu sağlık sınıflaması tekli ve çoklu karşılaştırma testleri kullanılarak belirlenmiştir. Meralarda değişimin yönü ve vejetasyondaki mesafesi mera kalite derecesi ve durum sınıflarındaki farklılıklar ortaya konulmuştur. Araştırmada Çoruh Havzası 50 mera durağında familyalara göre 2004 yılında buğdaygillerin oranı %31,63, 2009 yılında %32,51 ve 2014 yılında %26,16 olarak belirlenmiştir. Baklagillerin oranı 2004 yılında %21,16, 2009 yılında %22,11 ve 2014 yılında %20,35 olarak bulunmuştur. Diğer familyalara ait türlerin oranı 2004 yılında oranı %47,20, 2009 yılında %45,38 ve 2014 yılında %53,49 olarak tespit edilmiştir. Toprağı kaplama oranı en yüksek 2004 yılında (%75,20), en düşük 2009 yılında (%58,65) tespit edilmiştir. Bitki türlerinin kalite puanlarına göre mera duraklarının kalite derecesi 1,95-2,69 arasında değişmiştir. Fonksiyonel bitki gruplarının etki derecelerine göre azalıcılar ve çoğalıcıların yıllara bağlı olarak artış yöneliminde olduğu belirlenmiştir. İstilacıların oranı ise azalma yöneliminde olduğu tespit edilmiştir. İncelenen mera duraklarının toprak, su ve bitki örtüsü özellikleri yönünden mera duraklarının ekolojik alan tanımlama ve mera sağlığı sınıflamasında %44'ü iyi, %46'sı orta, %8'i zayıf ve %2'si ise çok zayıf sınıfta olduğu belirlenmiştir. Mera durumu ve sağlık sınıflamasında bitkilerin kalite puanlarına göre 2004 yılında mera durakları genellikle zayıf sınıfta, fonksiyonel bitki gruplarının etki derecelerine göre orta sınıfta olduğu belirlenmiştir. Araştırmanın yürütüldüğü ikinci yıl olan 2009 yılında kalite puanlarına göre mera kalite derecesi zayıf sınıfta, fonksiyonel bitki gruplarının etki derecelerine göre orta sınıfta olduğu tespit edilmiştir. Araştırmanın üçüncü yılında ise kalite puanlarına göre mera kalite derecesi genellikle zayıf sınıfta, fonksiyonel bitki gruplarının etki derecelerine göre mera duraklarının büyük çoğunluğu orta sınıfta yer almaktadır. Ekolojik alan tanımlama ve sağlık sınıflamasına göre mera duraklarının yarısı orta sınıfta yer almıştır. 2016, 135 sayfaAnahtar Kelimeler: Botanik kompozisyon, kalite derecesi, durum sınıfı, ekolojik alan tanımlama, mera sağlık sınıflaması, mera durumu.

Consisting of a number of species rangelands have a living and mosaic nature changing from year to year depending on the climate and soil changes along with utilization attributes. The aim of this study was to compare rangeland quality degree and rangeland health classes, which have been commonly used in Turkey, through determination of the botanical composition and canopy cover of the Çoruh Valley rangelands. The study area covers the Çoruh Valley in the North East Turkey, situated in the western type of the Caucasian Ecological Region, one of the richest biological regions in the world. Vegetation studies were conducted in 2014 and the data were combined with the data from the surveys conducted in the study area in 2004 and 2009 by Eastern Anatolia Agricultural Research Institute in the context of a local research project and the National Rangeland Utilization and Management project respectively. In this study, rangeland condition health classes were determined according to quality score of the plants and the degree of effect of the functional plant groups along with ecological zoning and rangeland health classification methods by using single and multiple comparison tests. The direction and distance of the changes in vegetation, and the differences in rangeland quality degrees and rangeland condition classes were also presented. Proportion of the grasses in the vegetation of 50 sites in Çoruh Valley rangelands were found to be 31.63, 32.51 and 26.16% in 2004, 2009 and 2014 years respectively. Proportion of the legumes were 21.16, 22.11 and 20.35% as the proportion of the species of other families were 47.20, 45.38 and 53.49% in the same order for the study years. The highest (75.20%) and lowest (58.65%) canopy cover ratios were recorded in 2004 and 2009 respectively. Quality degrees of the rangeland sites according to quality scores of the plant species were varied between 1.95 and 2.69. According to the degree of effect of the functional plant groups decreasers and increasers were found in upward trend as invaders were in downward trend depending on the years. Regarding the soil, water and vegetation cover properties in ecological zoning and rangeland health classification 44, 46, 8 and 2% of the studied rangeland sites were determined to be in good, moderate, poor and very poor classes respectively. As to rangeland condition and health classification, were generally in poor class considering the quality scores of the plants rangeland sites as they were mostly in moderate class regarding the degree of effect of the functional plant groups in all vegetation study years. Moreover, half of the rangeland sites was in moderate class in terms of ecological zoning and health classification.2016, 135 pagesKeywords: Botanical composition, rangeland quality degree, rangeland condition class, ecological zoning, rangeland health classification, range score.