Trabzon`da çarşılar üzerine bir inceleme

Abstract

ÖZET îlk yerleşmelerden, günümüze kadar bütün toplumlarda, yaşamlarını devam ettirebilme eylemi için gerekli gereksinimlerini değiş-tokuş/alım-satım yolu ile sağladıkları bölgeler ve dolayısıyla mekanlar oluşmuştur. Bu mekanların, toplumun yerleştiği bölgenin büyüklüğü ne, nüfusuna, sosyal, ekonomik ve kültürel yapısına göre farklılık gösterdiği görülür. Tek tek yapılardan başlayarak kompleks bir yapı grubu şekline dönüşmüştür. Bu tez kapsamında ele alınan konu: Çarşılarda, sirkülasyon alanlarına bağlı olarak biçimlenmeye etki eden faktörlerin belirlenmesi, alışverişin kullanıcı yönünden irdelenmesi ve kullanılan ölçütler doğrultusunda yoğunluk gösteren çarşı tipinin saptanarak biçim-işlev arasındaki ilişkilerin yorumlanmasıdır. Çalışma üç bölümden ve bu bölümlerin alt başlıklarından oluşmaktadır. Birinci bölümde, çalışmanın konusu ve amacı başlığı al tında konunu'`, tanıtımı, çalışmanın amacı ve yöntemi, çalış maya yardımcı olabilecek konuyla ilgili yapılmış çalışmalar üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, ticaret fonksiyonu temel alınarak buna bağlı çarşı mekanlarının zaman içinde değişimi incelenmiştir. Ticaret tanımlanarak farklı yaklaşımlara göre sınıflandırılmıştır. Ticaretin kapasitesi ile orantılı olarak gelişen alış veriş mekanlarının batıdaki evriminden bahsedilerek Türk çarşıları üzerindeki etkileri incelenmiştir. Zaman içinde değişen çarşı biçimlerini etkileyen faktörler:. Nüfus artışı,. İhtiyaçların değişmesi,.Kentleşme ve tüketimin etkisi,.Sosyo-kültürel yapının değişmesi,. Teknolojik gelişmeler,. Arsa-yapı ilişkisinin etkisi,. Ekonomik etkenler olarak belirlenmiştir. Ticaret ile birlikte çarşı biçimlenişini etkileyen bu etmenler incelenerek, efektler ortaya konmuştur.Üçüncü bölümde, araştırmanın sunulması yer almaktadır. Trabzon kenti ölçeğinde yapılan alan çalışmasında belirlenen çarşı plan şemalarına bağlı kalınarak tip analizi yapılmış, yoğunluk kazanan tip saptanmıştır. Tip analizi:.Çarşı biçimi,. Alanlar-oranlar,. Kat adedi, Diğer öğeler başlığında incelenmiş ve yoruma gidilmiştir. Sonuç olarak, saptanan çarşı dolaşım alanları yoruma açılmış, buna bağlı olarak öneriler yapılmıştır. Çarşıların mekan organizasyonlarında kullanıcıya yönelik avantajları düşünülerek eskinin ve günümüz çarşıların eğilimi ortaya konmuş tur. Zaman içinde artan çarşı dolaşım alanlarının, çarşı iç mekan biçimlenmesinde ne derece olumlu olduğu belirlenmiştir.