Biçimlendiren etkenler açısından Doğu Karadeniz kırsal kesiminde geleneksel evlerin yapı özellikleri

Abstract

Bu çalışma, fiziksel çevre koşulları ve yapı malzemesi açılarından bütünlük gösteren bir bölgenin (Doğu Karadeniz) kırsal kesim evlerinde yapı elemanlarının nitelik ve nicelik değişimlerini incelemektedir. Saptanan yapısal uygulama farklılıklarının hangi etkenden kaynaklandığı (Fiziksel Çevre Koşulları, Malzeme veya Yapı Kültürü), gene bu çalışma içinde irde lenmektedir. Çalışma 12 bölüm ile 3 ekten oluşmuştur. Giriş 'te Doğu Karadeniz'in niteliklerinin bu tür alan çalışmalarında ilginç sonuçlar ortaya koyabileceği belirtilmiş; ayrıca, Türkiye'deki kır sal kesim yapılarıyla ilgili çalışmaların, gelecek yapılaşmaların sağlığı açısından gerekli olduğu vurgulanmıştır. 1. BÖLÜM' de çalışmanın amacı, kapsadığı alan, konu ve parametreler ile bu başlık altındaki kavramların açıklanması yer almıştır. 2. BÖLÜM' de geleneksel mimari yapı olarak 'Ev1 ele alınmıştır. Ev ör neğinde yapı elemanlarının gelişimi tek tek incelenmiş, geçirdiği süreçler örneklenmiştir. Her yapı elemanının geliştirilmesi sırasın da onu biçimlendiren çevresel ve dış etkenler, malzeme ve yapıya yansıtılması, kültürel alışverişlerin yapısal sonuçları, bu konuda ki tarihsel örneklerle anlatılmıştır. Bu bölümde, kırsal kesim ev yapısı ile ilgili Türk ve dünya literatüründen çalışma örnekleri de sunulmuştur. 3. BÖLÜM, Araştırma Kapsamındaki Alan' m (Doğu Karadeniz'de sınırlan dırılmış alan) ele alındığı bölümdür. Burada İklimsel parametreler topografya, çevresel yapı malzemeleri, konstrüksiyon türleri ile ev yapısının tarihsel kökenleri ve komşu bölgelerle bağlantıları ince lenmiştir. 4. BÖLÜM, araştırma yöntem ve tekniklerinin anlatıldığı bölümdür. Do ğu Karadeniz Bölgesi boyunca, Yapı-Kültürel ilişki sınırını aşma yan - 13 km. lik Aks 'lar saptanmış, her Aks üzerinde de yerleşim derinliğine göre 1-4 arasında değişen sayıda köy birimleri örnek lenmiştir. Örnekleme tekniğiyle saptanan köylerden, en yaygın ve korunmuş birer örnek incelenmek üzere seçilmiştir. Daha sonra ev ve yapı elemanlarına ilişkin ölçme ve gözlemler yapılarak formlara işlenmiştir. Son olarak da karşılaştırma (korelasyon) tekniği kul lanılmış, bölge boyunca yapı elemanlarındaki nicel ve nitel benzer lik ve farklılaşmaların dağılımları elde edilmiştir. Bu veriler, çalışma içinde grafik, tablo ve haritalarla görselleştirilmiştir. 5. BÖLÜM' de seçilmiş köy örneklerinin yerleşim özellikleri, fiziksel çevre koşullarıyla ilişkili bir bütün olarak ele alınmıştır. 6. BÖLÜM' de evlerin kütle olarak oransal-boyutsal özellikleri fizik sel çevre ve gelenekler açısından irdelenmiştir. 7. BÖLÜM yapı dış duvarlarının ele alındığı bölümdür. Dış duvarlarda yönlere göre kullanılan konstrüksiyonlar, malzeme seçimi, duvar tipleri ve araştırma alanına dağılımları; saptanan duvar tiplerinin modelleri ile ısıl özellikleri bu bölümde incelenmiştir. 8. BÖLÜM' de pencereler ele alınmıştır. Duvar yüzeylerinde doluluk/boş luk oranları, döşeme alanı ile ilişkiler, pencere elemanı en/boy oranları, fiziksel çevre koşullarıyla ilişkileri, aydınlatma açısın dan pencere nitelikleri bu bölümün alt başlıklarıdır. 9. BÖLÜM' de çatılar malzeme, biçim özellikleri ve bunların atmosferik yağışlarla ilişkileri, araştırma alanındaki dağılımlarıyla birlikte incelenmiştir. 10. BÖLÜM' de evlerde saptanan döşemelerin malzeme, tür ve uygulama bi çimleri konu edilmiştir. 11. Bölüm' de evlerin ısıtma ve baca sistemleri malzeme, teknik özellik ler ve dağılımları açısından ele alınmıştır. 12. BÖLÜM, genel değerlendirme ve bu değerlendirmelerden sonuçlar çıkarma bölümüdür. Bölge 'de malzeme ve konstrüksiyon özellikleri açısından farklı uygulamalar saptanmış, bu farklılığın kökeninde teknik ve malzeme bilgisi yanında yapı geleneklerinin de önemli rol oynadığı görülmüştür. Lokasyonlar halinde gözlenen yapısal farklılıkların, yeni yapılaşmalarda dikkate alınması da öneriler arasında yer almıştır.

This study aims to find out the qualitative and the quantitative variations of the Eastern Black Sea region village houses. The physical environmental, material and building cultural factors which effected these variations were also discussed. The thesis is made of an Introduction chapter, twelve main chapters and three supplements. In the Introduction it was shown that the characteristics of the Eastern Black Sea Region could yield interesting results for this kind of field studies. It was also emphasized that study of village archi tecture in Turkey is necessary for the benefit of the future building planning. In the First Chapter, the aim, the subject and the parameteres of the sutudy and the definition of the related terms were given. In the Second Chapter, `house` was taken as the product of village architecture. The development process of all the building elements in house were studied and exemplified. The environmental and the external factors which shape the building elements, their reflection to material and building the structural results of cultural interrelations were explained with the historical examples. The Turkish and foreign literature on village house studies were also listed. In the Third Chapter, the sutudy region which is limited with the Eastern Black Sea was introduced. The climate, topography, local building materials, constructions and the historical roots of the house structure were examined.In the Fourth Chapter the research methods and the techniques were explained. In the Eastern Black Sea region axial bands - 13 km. in width, ^efpendiculaFTo^ the coast and withirTthe limitsTof building-cul^ ture relations were defined. In each axial band 1-4 vilage units were selected depending on the settling area depth. In each of the villages selected by the sampling techniques, the most repeated and conserved house was chosen. These houses were recarded on a chart. The qualitative and the quantitative variations of the building elements throughout the region were studied with the correlation techniques. The results were illustrated with charts, tables and maps. In the Fifth Chapter the settlement characteristics relative to the physical environment of the selected vilages were discussed. In the Sixth Chapter the dimensional and the proportional features of the houses were discussed in respect to the physical environment and tradition. In the Seventh Chapter the external walls were discussed. The const ructional details, materials, types according to the orientation, the variations throughout the research region and the thermal features were studied. In the Eighth Chapter the windows were discussed. The ratios of window to wall area and its relation with the floor area, the height to width ratio of the windows, its relation with the physical environment were studied. In the Nineth Chapter the roofs in relation to the material, form and climate were discussed. In the Tenth Chapter the floors in relation to the material and application were discussed. In the Eleventh Chapter heating systems and the flues were discussed in relation to the material, technical features and variations throughout the region. The Twelveth Chapter is the evaluation and the conslusion chapter. The variations in materials and constructions were identified. It was seen that the building tradition had also been effective, besides tech nical and material knowledge, in these variations. It was concluded that the observed local varictions in constructions should be considered in new building designs.