Doğu Karadeniz akarsularında sürüntü maddesi hareketi ve miktarının etüdü

Abstract

ÖZET Havzalarxn sürüntü maddesi verimleri havzanın morfolojik hidrometrik ve fizyolojik değişkenlerinin bir fonksiyonudur. Verilen hidrolik şartlarda sürüntü malzemesi debisinin hesabı için birçok yöntem geliştirilmiştir. Ancak bu yöntemlerin her biri belirli akım ve malzeme özellikleri için iyi sonuç vermektedir. Her şart altında geçerli bir yöntem henüz geliş tirilememiştir. Bu çalışmada Aksu, Harşit, Solaklı ve tyidere akarsuları- na ait DSİ ve EİE 'nin akım ve katı madde ölçümleri ile DMÎ ' nin yağış ölçümleri gözönüne alınarak.lineer, üstel ve loga- ritmik korelasyon teknikleri kullanılmış ve en uygun r'egres- yon denklemleri çıkarılmıştır. Yağış verilerinin girdiği çok lu ve tekli korelasyonlarda korelasyon katsayılarının çok küçük olması nedeniyle yağış girdisi değerlendirmelerden çıkarılmış ve katı madde debisi ile akım debisi arasındaki ilişki araştırılmıştır. Birinci bölümde, Doğu Karadeniz akarsu havzalarında katı madde taşımını için yapılan çalışmalardan bahsedilmiş ve tez konumuzun ana hatları belirtilmiştir. İkinci bölümde, katı madde tanelerinin akarsular aracılı ğıyla hareketi ve miktarının tayini anlatılmıştır. Üçüncü bölümde, doğrusal ve doğrusal olmayan regresyon analizleri ve bunların su kaynakları problemlerine uygulanması hakkında bilgi verilmiştir. Dördüncü bölümde, serbest yüzeyli akımlarda sürüntü mad desi taşımını miktarının hesaplanması için yapılan araştırma lardan bazıları sunulmuştur. Beşinci bölümde, incelediğimiz havzaların jeomorfolojik özellikleri ve katı madde debilerinin hesapları için kullanı lan ölçümler belirtilmiştir. Altıncı bölümde, bu bilgilerin sonucunda elde edilen reg resyon denklemleri açıklanmıştır. Son bölümde ise bu denklemler irdelenmiş ve Doğu Karadeniz havzasına uyarlanmıştır. v

SUMMARY Sediment yield of a basin is a function of its morphological, hydrometric and physiological variables. There are lost of methods to estimate the sediment transport discharges; but each of these methods gives right results only under the certain flow and bed material conditions. There is no method to be valid for all conditions. In this study linear and nonlinear (logaritmic) functions are researched between sediment discharges and flow discharges as well as rain height values. The used sediment and flow discharge values are gauged at Aksu, Harşit, Solaklx and iyidere streams (by DSİ and by EİE) ; the rain height values are obtained from meteorological observations (by DMİ ). It was observed that, the correlation coefficients of the rain height values are quite low and therefore, these values are omitted. Thus, a relation between the flow and sediment discharges is researched. In the first chapter, the scope of the study is introduced. In the second chapter, a general knowledge about sediment transport by streams and sediment discharges are given. In the third chapter, linear and nonlinear regression analyses and their application in water resources problems are presented. In the fourth chapter, some researches on the estimating the sediment discharges are given. In the fifth chapter, the measurements used for computing the geomorpho logical properties of the studied basins and for estimating the sediment discharges are presented. In the sixth chapter, the obtained regression equations are given. In the last chapter, these equations are examined and adapted for Eastern Black Sea Basins. VI