Aşağı Harşit bölgesinin mağmatik petrojenezi ve masif sülfitlerde jeokimyasal hedef saptama uygulamaları

Abstract

ÖZET Bu çalışmada inceleme alanında bulunan litolojik birimlerin stratigrafik pozisyonu, petrografisi, jenetiği ve petrokimyasal özellikleri ayrıntılı olarak ele alınmış ve incelenmiştir. Ayrıca yörede bulunan polimetalik masif sülfit cevherleşmelerinin jenezi, yan kayaçlarla ilişkisi ve parajenezi ortaya çıkarılmıştır. Daha sonra yapı ve merceklerinin konumu iyi bilinen Harşit Köprübaşı cevherleşmesini de içine alan yaklaşık 2km alanda toprak jeokimyası yöntemi uygulanmıştır. İnceleme alanında tabanı Jura-Alt Kretase yaşlı Pontid Alt Bazik Volkanik Karmaşığı oluşturmakta ve Harşit Granitoyidi tarafından kesilmektedir. Bu birim üzerine üst Kretase yaşlı Aşağı Harşit Volkanik Karmaşığı gelmektedir. Bu kayaç gurubu birbirinden bağımsız, volkanizma ile başlayıp tortulaşma ile sona eren üç fazdan oluşmaktadır. Yörede en genç volkanikler Neojen yaşlı olivin-ojit bazaltlardır. Pontid Alt Bazik Volkanik Karmaşığı' na ait kayaçlar genelde kalkalkalen, fakat daha ziyade toleyite geçiş gösteren ve primitif ark ortamını belirten bir jeokimyasal karakterdedir. Harşit Granitoyidi I-tipinde, peralimünüs, kalkalkalen özelliktedir ve olgunlaşmakta olan bir ada yayı ortamını karakterize eder. Aşağı Harşit Volkanik Karmaşığı' na ait kayaçlar da yitim kökenli ve kalkalkalen özelliktedirler. Yörede yoğun bir granitizasyon ve buna eşlik eden dasitik volkanizmanın sonucu olarak birçok volkanik eşlikli masif sülfit mineralizasyonları oluşmuştur. Bunlar Pb, Zn ve Cu birikimleridir. Bu cevherleşmeler köken olarak volkanik bir merkez etrafındaki kırıklardan itibaren yükselen sıvılardan oluşmuş tur. Cevherleşmeler dasitik tüf ve piroklastlarla eş zamanlı çökelmiş veya bunların içerisine yerleşmiştir. Mezotermal karakterde ve 100-300`C arasında oluşmuştur. Yatakda ısısal bir zonlanma görülememektedir. Toprak jeokimyası prospeksiyonu yöntemiyle Harşit- Köprübaşı cevherleşmesine ait Pb, Cu ve Zn için bölgesel temel ve eşik değerler tesbit edilmiştir. Bu üç element için saptanan anomali alanları bilinen masif cevher kütlesi üzerinde çakışmışlardır. Çalışma sonunda bilinen cevherleşmeden daha yüksek anomali yerleri tesbit edilerek, sondaj için hedef teşkil edebilecek yerler belirlenmiştir. VI

SUMMARY In this study the stratigraphical position, petrography, genesis and petrochemical features of the lithological units exposed in the studied area have been considered and investi gated in detail. In addition, the genesis, paragenesis and the relations with the country rocks of the polyraetalic massive sulfide mineralizations have been revealed. After that, in an area of about 2 km2 which contain the Harşit- Köprübaşı mineralization, of which structure and the position of lenses is well known, the soil geochemical method has been applied. In the investigation area, the basement are formed by the Pontide Lower Basic Volcanic Complex of Jurrasic-Lower Cretaceous age and is intruded by the Harşit Granitoid. The Unit is covered by the Lower Harşit Volcanic Complex of Upper Cretaceous. This rock group comprises three phases indepen dent of one another, begining with volcanism and ending with sedimentation. The youngest volcanics in the area are the olivine-augite basalts of Neogene age. The rocks belonging to the Pontid Lower Basic Volcanic Complex are in a geochemical character, which is generally calcalkalen, but rather, showing transition to tholeiite and indicating a primitive arc environment. The Harşit Granitoid has I-type, peralaminus, calcal kalen features and characterize an island arc environment that is getting mature. The rocks belonging to the Lower Harşit Vol-canic Complex are also related to the subduction and are calcalkalen in character. In the area, an intensive granitization and acompanieddasitic volcanism have took place, and consequently a number of massive sulfide mineralizations acompanied to this volcanism were developed. These are Pb, Zn and Cu deposits. These mineralizations are originated by the hydrothermal liquids ascending from cracks surrounding a volcanic center. Mineralizations have been contemporaneously deposited together with the dasitic tuffs and piroclasts in shallaw marine environment or emplaced in to them. They are mesother- mal in character and formed between 100 `C and 300 `C. By the geochemical prospection studies background, treshold and anomaly values for Zn, Cu, Pb elements were determined. Zn, Cu, Pb anomalies are overlapped on the known massive ore body. As a result of the study, the locations having anomaly degrees higher than the known mineralization and the locations for drilling have been determined. VII