Haymana (SW Ankara) doğusundaki üst kretase- alt tersiyer istifinin sedimantolojik ve sedimanter petrolojik incelenmesi

Abstract

Yi ÖZET İnceleme bölgesi, Ankara ilinin yaklaşık 70 km. güneybatısın daki Haymana ilçesinin kuzeydoğusunu kapsamaktadır. 1/25000 ölçekli Ankara J29a, paftasının kuzey yarısındaki Üst Kretase- Alt Tersiyer yaşlı formasyonların, ÜNALAN ve diğerleri (1976)'- nın terminolojisi kullanılarak ayrıntılı sedimantolojik ve se- dimanter petrolojik incelemesi yapılmıştır. İnceleme alanının, daha önceki araştırıcılardan da ya rarlanılarak 1/25 000 ölçekli litofasiyes haritası yapılmış, bölgede yer alan kayaçlar 7 litostratigraf i birimi olarak in celenmiş ve bunlardan 6 formasyonda ayrıntılı çalışma yapıl mıştır. Çalışma bölgesinde en yaşlı birim olarak, resifal karak terdeki Üst Jura - Alt Kretase yaşlı Mollaresul formasyonu bulunur. Bu birimin üzerine diskordansla kireçtaşı blokları, glokonitli kumtaşı mercekleri, kireçtaşı tabakaları ve marn lardan oluşmuş Dereköy formasyonu gelir. İstif Maestrihtiyen yaşlı, konglomera, kumtaşı, kireçtaşı ve marn ardalanmasmdan oluşan, çeşitli sedimanter yapılar içeren Haymana formasyonu ile devam eder. Dereköy formasyonunun üzerine konkordan olarak gelen Haymana formasyonu üzerine de konkordan olarak Yeşilyurt formasyonu gelir. Paleosen yaşlı Yeşilyurt formasyonu kalkare- nit, kumtaşı ve marn ardalanması ile bunların arasında yer alan kireçtaşı olistolitlerinden oluşmuştur. Herhangi bir sediman ter yapı içermiyen bu formasyonun üzerine îlerdiyen yaşlı II- gmlıkdere formasyonu konkordan olarak gelir. Tabanda çeşitli kökenli kayaç parçaları içeren konglomera/mikrokonglomera mer- ceğiyle başlayan birim çeşitli sedimanter yapılar içeren kum- taşı-marn ardalanmasıyla devam eder. İstif, îpresiyen yaşlı Eskipolatlı formasyonu ile devam eder. Ilgınlıkdere formasyonu üzerine konkordan olarak gelen Eskipolatlı formasyonu, çeşitli sedimanter yapılar içeren ince kumtaşı-marn ardalanmasmdan oluşmuştur. Eskipolatlı formasyonunun üzerine konkordan olarak bol miktarda Nümmülit kavkıları içeren kalkarenit, kalsiruditVII ve kumlu marnlardan oluşan Çayraz formasyonu gelir. Küviziyen- Lüteslyen yaşlı bu formasyonun üzerine diskordan olarak Neojen ve Kuvaterner oluşukları bulunmaktadır. Çalışma bölgesine ait bu formasyonların ayrıntılı sedi- mantolojik kesitleri ve bunlardan sistematik olarak alınmış örnekler üzerinde petrografik ve petrolojik çalışmalar yapıla rak, bölgedeki Üst Kretase - Alt Tersiyer yaşlı istifi oluştu* ran taşmışa yönü ve biçimi ile kaynak bölge açısından farklılık, olup olmadığı saptanmış, çalışma alanının güneyinde yapılmış, benzeri çalışma ile deneştirilmiştir. Yapısal ve dokusal incelemeler sonucu inceleme bölgesi kırıntılı oluşumlarının akış türü, mekanizması, çökelme ortamı ve bölgesi ile ilgili yorumlamalara gidilmiştir. İnceleme alanına ait kumtaşlarında yapılan ayrıntılı pet rografik çalışma sonunda, bunların ANDEL (1958)' e göre Grovak tipi kumtaşı oldukları saptanmıştır. Yeşilyurt ve Çayraz for masyonu kalkarenitleri BALAGOPAL ve SRIVASTAVA (1973)' e göre Biyojenik Kireçtaşı, Dereköy formasyonu kireçtaşları ise FOLK (1968) 'e göre Mikrit tipi kireçtaşı olduğu saptanmıştır. îstifi yansıtacak şekilde ağır fraksiyon ve kil fraksiyonu mineralleri ayrılarak incelenmiş, bunlardan ağır minerallerde bir değişme nin olmadığı, kil minerallerinde ise belirgin değişiklikler olduğu saptanmıştır. Üst Kretase - Alt Tersiyer istifini oluşturan materya lin NE ve NW'den çeşitli türbid akıntılarla taşındığı saptan mıştır. İnceleme bölgesi Kaestrihtiyen-Alt Eosen arasında de rin deniz özelliğini korumuş, ortam sığlaşarak Priaboniyen (Priaöonian) 'de orojenik hareketlerle kara haline gelmiştir.

VIII SUMMARY The study area is located NE of Haymana township which is about 70 km SW of Ankara. Upper Cretaceous - Lower Tertiary formations that are found in northern half of 1/25 000 scale map of Ankara J29&-, eaeet has been studied by using the same terminology put forward by sedimentary petrographical properties. 1/25 000 scale lithofacies map has been prepared by also cosidering previous works and 7 different lithostratigraphic unit has been identified and 6 of them has been studied in de tail. The oldest unit of the region is Mollaresul formation of Upper Jurassic - Lower Cretaceous age which has a reef charac ter. Dereköy formation overlies the Mollaresul formation with an unconformity which consists of limestone blocks, gloconit bearing sandstone lenses, limestone beds and marls. Stratigraphy continues upward by Haymana formation of Maestrichtian age con sisting of alternating conglomerate, sands tone, limestone and marl beds, having various primary sedimentary structures. Hay mana formation is underlained conformably by Dereköy formation and overlained again conformably by Yeşilyurt formation. Yeşil yurt formation is of Paleocene age and is composed of calcare- nite, sandstone, marl alternations in which limestone olisto- lits are also present. This formation do not have any sedimen tary structure and is overlained conformably by Ilgmlikdere formation of Ilerdian age. This formation starts at the bottom with conglomerate/microconglomerate lenses and continues upward by sandstone-marl alternations which contain various sedimentary structures. Succession is continues with Eskipolatli formation of Ypresian age. Eskipolatli formation which is conformably overlying Ilgmlikdere formation is consist of sands tonej-marl alternations with various primary sedimentary features. This formation is overlained conformably by Çayraz formation cosis- ting of calcarenite which contain lots of nummulite fragments, calsirudite and sandy marls. Çayraz formation of Cuvisien-Lute-IX tian age is unconformably overlained by neogene and quaternary sediments. Samples that are taken systematically from measured stratigraphic sections belonging to these formations have been studied from petrographical and petrological point of view. An attempt is made to determine the type and directions of sedimentary transport, to test whether is there any diffe rence in the source areas and the findings are compared to pre vious works that have been carried out at the southern part of the present study area. Flow type, flow mechanism of detritic formations their depositional environment and character of deposition basin has been inferred as a result of structural and textural stu dies. Detailed petrographical studies on sandstones of study area has shown that they are of greywacke type according to Van AJTOEL's (1958) classification. Calcarenites of Yeşilyurt and Çayraz formations have been classified as `Biogenic lime stone` in the sense of BALAGOPAL and SRIYASTAVA (1973) and limestones of Dereköy formation is classified as `micrit` in the sense of FOLK (1968). Representative heavy mineral frac tion and clay fraction mineralogy of stratigraphic column have been studied. As a result it is found that there is al most no change in the heavy mineral content where as there is a certain changes in clay minerals. It is found that the material that formed the Upper Cretaceous - Lower Tertiary sequence has been transported from NE and HW by means of turbidity currents. Study area has kept its deep-sea character during Maestrichtian - Lower Eocene times, then gradually it turns into a shallow-sea and finally due to oregenic movements that took place during Priabonlan time it becomes to a land.