Üşütmenin ve dane ağırlığının Türkiye`de yetiştirilen bazı buğday (triticum aestivum L.) varyetelerinde embriyonal kök, plumula büyüme ve gelişmesine etkisi

Abstract

XXX ÖZET Bu çalışmada, dane ağırlığı ve üşütmenin Türkiye'de yetiş tirilen ekmeklik buğday varyetelerinin (Çukurova-86)Atay-85 ve Bezostaya-l) embriyonal kök, plumula büyüme ve gelişme sine etkileri incelenmiştir; Çimlendirme denemesi, varyeteler içinde belirlenen 0.02 ile 0.06 g arasında değişen dane ağır. de 10 gün süre ile yürütülmüştür. o 0.06 g arasında değişen dane ağırlıklarında karanlıkta 12/9 C Denemede radikula büyüme hızının embriyonal kökün diğer ek senlerinin oluşumuna kadar hızlı ve daha sonra yavaşladığı gözlenmiştir. Dane ağırlığına bağlı olarak embriyonal kök büyüme hızı kri ter alındığında; Çukurova-86 duyarlı, Atay-85 kısmen duyar- lı, Bezostaya-i duyarsız olarak sınıf lanabilir. Dane ağırlığı ile embriyona! kök sayısı arasındaki pozitif bir ilişki olması.dane ağırlığının belirlenmesinde çevre faktörlerinin genetik kontrole egemen olduğunu (Bezos taya-1 ); pozitif bir ilişki olmaması,, kök sayısının genetik kontrol altında olduğunu (Çukurova-86 ve Atay-85) göstermektedir. Çimlendirme denemesinde plumula/kök oranı l'den küçüktür. Bazı buğday varyetelerinde en büyük kök sayısını belirleyen dane ağırlıklarının üzerinde plumula büyüme hızının arttı ğı belirlenmiştir, üşütme muameleleri 2+-1 C`eki karanlık soğuk odada 0 (kont rol) 15, 30 ve 45 gün üşütme sürelerinde yürütülmüştür. Üşütme muamelelerinde kontroldan farklı olarak radikuiada diğer köklere benzer büyüme özelliği saptanmıştır. Üşütme muamelelerinde radikula büyüme hızı Çukurova-86 ve Atay-85 'de belli bir üşütme süresinden sonra azalmıştır. Bezostaya-i de ise değişmemiştir. Büyüme hızının yavaşlamasıXV varyetelerin düşük sıcaklık gereksiniminin tamamlanmış ol masına bağlanabilir, Plumula büyüme hızı üşütme süresinin artışına baglı olarak artmıştır. Buna karşın plumula büyüme hızı ile üşütme muame leleri ve radikula büyüme hızı arasında bir ilişki kurula mamıştır. üşütme ve kontrol muamelelerinin radikula anatomisine olan etkisi incelenmiştir; Merkezi metaksilem eksenlerinin özellikle uzun ekseni, üşütme süresine baglı olarak azalmıştır. Bu azalma Çukurova- 8 6 ve Atay-85'de önemli, Bezostaya-1 !de ise önemsiz derecede ol muştur. Üşütme muamelelerinin kontrollerinde ise önemli bir değişim saptanmamıştır. Muhtemelen merkezi metaksilem eksen, çapının azal ması varyetenin büyüme hızı ve düşük sıcaklık gereksinimi (vernalizasyon) tarafından tayin edilmiş olabilir- Varyete lerde büyüme hızının artması merkezi metaksilem eksen çapı nın önemli derecede artmasına, azalması ise merkezi meta- silem eksen çapının azalmasına neden olmuştur. Çukurova-86 ;da büyüme hızı yüksek eksen büyük, kışlık Bezos taya-1 !de ise büyüme hızı _ yavaş, eksen küçük olarak be lirlenmiştir.

V SUMMARY In this study,, the effect of grain weight and chilling on growth and development of seminal 'roots and plurauia was investigated in bread wheat varieties (Çukurova- 8 6, Atay-85 and Bezos t ay a- 1) grown in Turkey. o Germination experiment was carried out in dark,. 12/S C for 10 days with the grain weights ranged from 0.02 to 0.06 g of the varieties and following results are obtained. At the begining the growth rate of radicula was highr but it was decreased when the other axis of the seminal roots were formed. If the growth rate of seminal roots in excepted as a criteria on the basis of grain weight c varieties could be classified as sensitive Çukurova-86, moderately sensitive Atay-85 and insensitive Bezostaya-1. The pozitive relationship was observed between grain weight and the number of the seminal roots, when the genetic control was overcamed by the ecological factors in determining the grain weight (e.g.r in Bezostaya-i} ? In the oposite relation ship the number of seminal roots was controlled genetically (e.g., in Çukur ova- 8 6 and Atay-85). In this germination study plumuia/seminal root range was less than 1. The growth rate.of plumula increases after a certain grain weight which determines the maximum number of seminal roots in some wheat varieties. Chilling treatment was conducted in dark cold room at 2 T i°c for 0 (control) f 15 f 30 z following results were obtained. 27r i°C for 0 (control) f 15 f 30 and 45 days period and the A similar growth rate was determined in the radicula and in the other seminal roots of the plants in the chilling treatments. In this respect, chilling differed from cont rol treatments.The growth rate of radicula was decreased and seminal roots were branched after a certain chilling period in Çukurova- g6 and Atay-85f but these characters were not changed in Bezostaya-1. This effect could be the result of the ending of their chilling requirements of the varieties» The growth rate of plumula was increased with the increasing of the chilling period. There was no relationship between the growth rate of plumula and the chilling treatment nor the growth rate of radicula. Anatomy of radicula was investigated in the chilling treat ments and in their controls : Especially, the maximum diameter of main central metaxylem vessels were decreased with the increased chilling periods. This effect was pronounced significantly in Çukurova-8S and Atay-85 but not in Bezostaya-1. There was no significant difference in diameters of the main central metaxylem in the control treatments of the chilling- The. significant decrease in main central metaxylem vessels in the chilling treatments, was probably determined by the growth rate and vernalization requirements of the varieties. An increase in growth rate caused a significant increase in diameter of main central metaxylem vessels and a decrease caused a significant decrease in diameter of main central metaxylem vessels of the varieties. The growth rate was higher and the diameter of central metaxylem was longer in spring sowing Çukurova-86 than wintei sowing Bezastaya-1 varieties.