Kentsel işlevlerin boyutları ve mekansal dağılımını kestirmede kullanılabilecek bir model vekör otoregresyon: Trabzon örneği

Abstract

Günümüzde kent planlama alanındaki modeller içinde, kentin dinamik yapısından kaynaklanan çok sayıdaki değişkenin etkileşimi ile birlikte, kentsel yapının zaman içindeki gelişim ve değişimini anlamada, hem zaman sürecini ve hem de çok sayıdaki değişkenin etkileşimini aynı anda hesaba katabilecek dinamik modeller önem kazanmaktadır. Bu noktada çalışmanın temel amacı makro etmenlerin (il ve bölge bazındaki sektörel yatıranlar, tarımsal ve hayvansal üretim değerleri, ithalat, ihracat, dış ticaret hacmi, bankalarca kullandırılan krediler, nüfus ve istihdamlara) bölge, il ve kent bazındaki değerleri arasındaki etkileşimi analiz etmek, özellikle kentsel alanların büyümesinde etkili olan ve planlama girdisi olarak değerlendirilen kentsel nüfus ve istihdamlar üzerinde etkili olan diğer değişkenleri saptamak, nüfus ve istihdamları etkileyen en önemli değişkenlere bağlı olarak tahminler yapmak ve değişkenler üzerindeki şok gelişmelerin gelecekte nüfus ve istihdamlara etkisinin ne olacağının test etmek, ayrıca, Ekonometri alanında kullanılan dinamik zaman serisi modellerinden Vektör Otoregresyon'un (VAR) planlama alanında uygulamaktır. Çalışma kapsamında birinci bölümde konunun seçilme nedenleri ve amacından bahsedilerek, genel olarak dünyadaki planlama yaklaşımları ve bu yaklaşımlarda özellikle modelleme alanındaki gelişmeler kısaca açıklanmaktadır. Devamında, Türkiye'deki planlamanın gelişimi, ülke, bölge, kent, kalkınma planlan ve planlama kademeleri arasındaki bağlantılar açısından irdelenmektedir. Bölüm Türkiye'deki planlama yaklaşımlarının açıklanmasıyla sonlanmaktadır. ikinci bölümde, kullanılan istatistik yöntem açıklanarak, örnek alanın seçim nedenleri ile kullanılan verilerin derlenmesi ve tartılmasından bahsedilmektedir. Ayrıca, örnek alanın ülke ve bölge açısından yeri, konumu, kentleşme ve istihdam yapısı ile makro ölçekli veriler açısından kıyas ve çözümlenmesi yapılmaktadır. Üçüncü bölümde, önerilen model çerçevesinde, elde edilen veriler test edilmekte, test sonuçlan ile, seçilen değişkenler için elde edilen etkileşim tabloları verilmektedir. Ayrıca, seçilen değişkenler üzerinde etkili olan değişkenlere bağlı tahminler ve etkili olan değişkenler üzerindeki şok gelişmelere karşı, seçilen değişkenlerin duyarlılıklarının test sonuçlan verilmektedir. Dördüncü bölümde analiz sonuçlan kent, il, bölge ve genel açıdan irdelenerek yorum yapılmakta, beşinci ve altıncı bölümde ise, modelin kullanımı ile ilgili genel sonuçlarla birlikte örnek alandaki özel konuma ilişkin sonuçlar verilmekte ve öneriler getirilmektedir. Anahtar Kelimeler: Kentsel Modeller, Vektör Otoregresyon Modeli, Projeksiyon, Şoklar, VI

Currently, the urban regional planning models which are dynamic in terms of both multiple interacting components and through time increasingly become interesting among the all urban/regional planning models. The main aims of this study are first to examine the applicability of an Econometric model, Vector Autoregressive (VAR) model, which has a dynamic structure, to urban planning field and second analysing the interaction between exogenous macro factors (such as regional and provincial sectorial investments, agricultural production value, the valume of exports and imports, bank creadits given in the region and province, etc.) and endogenous urban factors (such as population and sectoral employments) to determine the exogenous factors that are effective on the growth of the main planning inputs-population and sectoral employment. Also, it is aimed to forecast the population and employment basing on the most effective interacting macro factors, and to test the reaction of population and employment when a shock (unexpected) change accure in these factors. In the first section, the resons of preference of the study subject and the aim of the study are stated. Fallowing these, the main types of planning approaches and planning techniques are given in an evahitionary order within the international frame work. Then, the hierarchical system of planning (at national, regional, local level), its development through time and the planning approaches in Turkey are evaluated briefly. In the second section, the statistics of Vector Autoregressive (VAR)model is explained, and some information is given about the study area in general, the data collection and performance of endogenous and exogenous variables through time. The third section covers the application of VAR model to study area. The interacting tables related to endogenous variables and the forecasts of these variables based on the most effective exogenous variables are given. Also, the endogenous variables reaction the shock changes in the most effective exogenous variables are analysed. In the fourth section the results of above analysis are criticaly evaluated in general context and in relation to different range (urban, provincial,regional). The conclusions about the usability and practicality of VAR model in the urban planning in Turkey and the findings of the case study in general are given in the fifth section, and the proposals are stated in the last section. Key words: Urban models, Vector Autoregressive Model, Forecasts, Shocks. vn