Eskişehir ovası yeraltısuyu kirliliği incelemesi (2 cilt)

Abstract

ÖZET Eskişehir'de içme, kullanma ve endüstriyel su gereksinimleri ovada açılmış olan kuyular aracılığıyla yeraltısuyundan karşılanmaktadır, öte yandan ovadaki yeraltısuyu, endüstriyel atıksuların Porsuk çayına boşaltılması» evsel atıksuların bir bölümünün Porsuk çayına ve sulama kanallarına boşaltılması» evsel atıksuların fosseptiklerde toplanması ve tarımsal çalışmalar nedeniyle kirlenmektedir. Bu çalışma; Eskişehir ovasındaki yeraltısuyu kirliliğinin düzeyi s alansal yayılımı, kimyasal özellikleri ve mevsimsel değişiminin; kirletici kaynaklarla yeraltısuyu kirliliği ilişkilerinin; ovanın hidro jeolojik özelliklerinin kirlilik dağılımına etkilerinin ortaya konması amacıyla yapılmıştır. Amaçlanan hedeflere ulaşabilmek için; ovanın jeolojik» hidrolojik ve hidro jeolojik özelliklerine ilişkin bilgiler toplanmış; endüstriyel atıksular, akarsular» kanallar, sondaj kuyuları ve keson kuyularda periyodik olarak arazide yerinde ölçümler yapılmış ve sü örnekleri toplanmış; su örnekleri üzerinde iaboratuvarda kimyasal analizler yapılmıştır. Porsuk çayı Kütahya ve Eskişehir'den geçerken endüstriyel ve evsel atıksularla ağır şekilde kirletilmektedir» Eskişehir ovasındaki sulama kanalları da Eskişehir'in evsel atıksuları ile kirletilmektedir. Çevre Müsteşarlığının (19B8) su kalitesi kriterlerine göre» Porsuk çaya ve kanal suları `çok kirlenmiş su` sınıfında yerel ir. Yer altı suyu kirliliğinin en yoğun olduğu bölge » genellikle en yoğun yerleşimin görüldüğü şehrin orta bölgesi ile doğu kesimindeki bölgeyi kapsar. Er» kötü kaliteli yeraltısularının bulunduğu bu bölgedekikuyuların çoğu Eskişehir Belediyesi tarafından şehre su sağlamada kullanılmaktadır. Yerlesin» alanının kenar kesiminde veya dışında bulunan kuyulardaki kirili lak şehir içindekilerden daha düşük düşeydedir» Ovadaki kuyulardaki kirlilik miktar anın haza faktör ve özellikler tarafından kontrol edildiği gözlenmiştir. Bunlar» kuyu derinliğin filtre seviyeleri? filtre seviyeleri üzerinde koruyucu toprak veya kil tabakasının varlığı ve kalınlığı» akarsu ve kanalların kuyuya uzaklığı, kuyu çevresinde kirletici kaynakların varlığı ve akiferin hidrolik iletkenliği gibi faktör ve özelliklerdir. Ovadaki yeraltısuları Çevre Müsteşar lığı 'n m <1988> su kalitesi kriterlerine göre büyük çoğunlukla `düşük kaliteli yeraltısuları ` sınıfında yeralır. Yeraltıstılarındaki bazı parametrelerin değerleri TSE'nin {1986) içmesuyu standartlarındaki önerilen sınırları ve izin verilebilecek maksimum miktarları asmaktadır. Ovadaki yeraltısularında icmesuyu standartları acısından en önemli kirlilik» azot <NHgy NOp » NO3 ) kirliliğidir. Eskişehir şehir merkezindeki Sıcaksu bölgesinde bulunan yer altı suyu da kirlenmeden etkilenmiştir. Bu bölgedeki sıcak sularda su saçak lığı ile çözünmüş iyon ve kirlilik miktarı ters orantılıdır. Çözünmüş iyon ve kirlilik miktarı» su sıcaklığı yüksek olan kuyularda düşük düzeydedir.

SUMMARY Drinking, domestic and industrial water requirement for Eskişehir city are supplied from groundwater resources by means of boreholes drilled in Eskişehir plain. On the other hand? the groundwater resources in the plain have been polluted due to the wastewater disposal into the Porsuk river and irrigation channels? storage of the domestic wastewater in the septic tanks and agricultural activities. This study has been carried out to determine; the degree, area! distribution? chemical properties and seasonal changes of the groundwater pollution; the relations between pollution sources and groundwater pollution; and the effects of the hydrogeological properties of the aquifer on the distribution of the pollution- In order to achieve these objectives; the data on the geological!, hydrological and hydrogeological properties of the plain have been collected and evaluated; measurements and water samples have been taken at sampling points on wastewater charrnels> rivers, irrigation channels, boreholes and dug wells; and chemical analyses have been made on water s-ampules at the laboratories. Porsuk river is being heavily polluted by means of indus trial and domestic wastewater during its flow through Kütahya and Eskişehir cities. Irrigation channels in Eskişehir plain are being polluted by means of domestic wastewater from Eskişehir too. According to the water- quality criteria set by The Under seer eter iate for Envi ronment of Turkey <1988>, the water in Porsuk river and irrigation channels are in the class of `heavily polluted water `. The region where the groundwater is heavily polluted covers the central part of the urban ansa where the IVpopulation intensity is high and the region at the east of the city. Host of the boreholes drilled in this heavi ly polluted region &.re used to supply drinking and domes tic water for the city by The Municipality of Eskişehir» The groundwater pollution in the boreholes drilled at the outer parts of the urban area or outside of the urban area is lower than the pollution in the central part of the urban area. It has been observed that the groundwater pollution is being controlled by some characteristics and factors. These are$ depth of borehole» depth to filters» e>: i stance and thickness of the soil cover or clay beds above the filtered levels in the borehole» distance to the borehole from the river and channels» e>s i stance of the pollution sources around the borehole and the hydraulic conductivity of the aquifer. According to the water quality criteria set by The Undersecreteriate for Environment of Turkey (İ98S) the groundwater in most of the boreholes is in the class of `low quality groundwater`. The values of some parameters in the groundwater exceed the `recommended level` and `maximum permissible level` given in the Turkish drinking water standards (TSE» 1986). Regarding the drinking water standards» the most serious pollution in the groundwater is nitrogen (NH3S NOg» WO 3) pollution. The groundwater in the` hot water region»` situated in the central part of the city» is also affected from pollution. The dissolved ion and pollutant concentrations in the hot groundwater are inversely proportional to the water temperature. The dissolved ion and pollution concentrations are low in the boreholes which have high water temperatures.