Göksu deltasında bazı çevre kirleticilerin çeşitli ortam ve organizmalarda birikimi ve biyoindikatör su kuşlarındaki toksik etkilerinin araştırılması

Abstract

IV ÖZET Bu çalışmada, Ekim 1991 ile Temmuz 1993 tarihleri arasında Göksu Deltası'ndaki bazı çevre kirleticilerin, çeşitli ortam ve organizmalarda birikimi, biyolojik yükseltgenmeleri saptanmış ve bunların oluşturacağı toksik etkiler, biyoindikatör su kuşları kullanılarak araştırılmıştır. Ekim 1991 ile Ekim 1992 tarihleri arasında yapılan ornitolojik gözlemlere göre, Delta'da bütün bir yıl boyunca bulunan su kuşlarından, su tavuğu (Futica atrci), yeşilbaş ördek {Anas platyrynchos ) ve küçük akbalıkçıl (Egretta garzetta) birikim ve toksikolojik araştırmalar için biyoindikatör su kuşları olarak seçilmiştir. Kalıntı analizlerinin sonuçlarına göre, Göksu Deltası'ndaki çeşitli ortamların ve organizmaların, civa, kurşun gibi ağır metaller ve organoklorlu pestisit kalıntıları ile bulaşık olduğu saptanmıştır. Ayrıca bu kalıntıların çeşitli organizmalarda biriktiği ve yükseltgendiği de tespit edilmiştir. Yapılan kalıntı analizleri, ağır metal birikiminin, balık ve su kuşlarının kas dokularına göre karaciğerlerinde, organoklorlu pestisit birikiminin ise karaciğere göre yağ dokularında daha fazla biriktiğini göstermiştir. Birikimin, kefal balıklarına göre sazan balıklarında, su tavuklarına göre yeşilbaş ördeklerde daha fazla olduğu saptanmıştır. Buna ilave olarak yumurtalardaki birikimin en fazla küçük akbalıkçıl yumurtalarında olduğu saptanmıştır. Anatomik ve histolojik incelemelerde ise biyoindikatör su kuşlarında herhangi bir patolojik bulguya rastlanmamıştır. Göksu Deltası'nda terk edilmiş yuvalardan toplanan yumurtalardaki embriyolarda, gelişme geriliği olduğu gözlenmiştir. Döllenmemiş yumurtaların kabuk kalınlıkları ölçülmüş ve bazı yumurta kabuklarının diğerlerinden daha ince olduğu da görülmüştür. Delta'dan toplanan yumurtalarda tespit edilen organoklorlu pestisit kalıntı miktarları esas alınarak, embriyotoksikolojik deneyler yapılmıştır. Buna göre Delta'daki yumurtalarda tespit edilen miktarda o,p'-DDT ve heptaklor, embriyolarda ölüm, gelişme geriliği, yumurtadan çıkış başarısında düşüş ve teratojenik etkilere neden olmuştur.Sonuç olarak, Göksu Deltası'nda bulunan ve besin zincirinin en üst seviyesinde olan su kuşlarının kirleticilerden en fazla etkilenen organizmalar olduğu ve kirleticilerin su kuşlarının üreme başarılarını etkileyebilecekleri saptanmıştır.

VI ABSTRACT In this work, accumulation and biological magnifications of some environmental pollutants on various environmets and organisms in Göksu Delta were determined in October, 1991-July, 1993 period and their toxic effects were investigated by using bioindicator waterbirds. According to the monthly ornithological observations which were done between October, 1991 and October, 1993, coots (Fulica atra), mallards (Anas platyrynchos) and little egret (Egretta garzettd) which can be found over Göksu Delta for all year along, were chosen as biondicator waterbirds for accumulation and toxicological investigations. According to the results of residue analysis, it was found out that various environments and organisms in Göksu Delta were contaminated with heavy metals like mercury and lead, and organochlorine pesticide residues. Furthermore, accumulation and biological magnification of these residues on various organisms were determined. Residue analysis showed that heavy metals were more accumulated in livers rather than muscles and organochlorine pesticides in fats rather than livers of fishes and waterbirds. * Also it was confirmed that accumulation is more in carps (Cyprinus carpio) than grey mullets (Mugil cephalus) and in mallards (Anas platyrynchos) than coot (Fulica atra). In addition, accumulation on eggs reached to its highest degree in little egret (Egretta garzettd) eggs. During anatomical and histological investigations, no pathological findings were come across on bioindicator waterbirds. Growth reterdation and mortality were seen on the embryos in collected eggs from the abondened nests in Göksu Delta. Also, shell thickness of the unfertilized eggs were measured and it was seen that some egg shells were thinner than the others.vu According to the amounts of the organochlorine pesticide residue from the collected eggs in Göksu Delta, embryotoxicological experiments were carried out. According to the amount of o,p'-DDT and heptachlor that were confirmed on eggs in Göksu Delta caused mortality and growth retardation embryos, decrease in hatching succees and teratogenic effects. As a results, it was found out that, waterbirds which are on the top of the food chain in Göksu Delta could be the most affected organisms, and pollutants could be effective on the reproductive success of waterbirds.