Sakaryabaşı kaynakları ve dolayının karst hidrojeolojisi incelenmesi

Abstract

iv ÖZET Bu çalışma kapsamında, îç Anadolu'nun batı kesiminde yer alan Eskişehir ili Çifteler ilçesi sınırları içinde, Sakarya Nehri'nin başlangıç noktasını oluşturan Sakaryabaşı Kaynakları ve önemli su boşalım noktaları incelenmiştir. Bunlar menbadan mansaba doğru; Sakarbaşı (Çınar), Havuzbaşı, Kırgız Gölü, Karaburgu, Hamampınarı kaynaklandır. Bu kaynaklar nehrin ilk çıkışını sağlamaktadır. Bardakçı suyu kanalı hariç, nehir tabanından gerçekleşen katılımlar ile Eminekin Köyü girişinde nehrin debisi, Sakaryabaşı Kaynaklarına su sağlayan sistemden boşalan su miktarıdır. Su çıkış noktalan tektonik hatlar boyunca yer almıştır. Karstlaşmanın uygun geliştiği noktalarda yükselen tarzda gelen su, suya çıkış ortamı sağlayan Neojen dönemine ait karbonat çimentolu konglomeralardan yüzeye çıkmaktadır. Karaburgu kaynak çıkışı ise nehir yatağı içinde mağara ağzı olarak yer almaktadır. Akifer sistemi jeolojik, hidrojeolojik, hidrojeokimyasal, tektonik yapıya göre; alt ve üst sistem olarak aradaki geçirimsiz ofiyolitli kanşık ile bir birinden ayrılmaktadır. Alt sistemi oluşturan Mesozoyik kireçtaşları olup Triyas (Anisiyen) - Üst Kretase (O.Ü. Maestrihtiyen) aralığında çökelmiş komprehensif bir seridir. Geçirimsiz karışık ile uyumlu ilişkili olup bu seviye ile Neojen detritiklerinin oluşturduğu üst sistem den ayrılmaktadır. Miyosende başlayan tansiyonel tektonizma ile oluşan horst ve graben yapılan ile Mesozoyik kireçtaşlan yüzeye doğru yükselerek akiferin taşıdığı suyun kaynaklar vasıtası ile boşaltılmasına uygun ortam sağlanmıştır. Grabenler ise depresyon alanlarını oluşturmaktadır. Mesozoyik kireçtaşları üzerine Neojen serilerinin kimi yerlerdedoğrudan yerleşmiş olması, paleotopografyanın Pliyosen öncesine kadar su üstünde olmasına, dolayısıyla alt ve üst sistem ayrımının paleocoğrafik olarak homojen bir dağılım göstermediği görülmektedir. Buna bağlı olarak kimi yerlerde iki hidrojeolojik ortamın doğrudan ilişkili oldukları tespit edilmiştir. Bunun sonucu Gözbaşı Kaynaklarında olduğu gibi her iki hidrojeolojik ortam birbiri ile irtibat kur maktadır. Ayrıca kollektör sistemini oluşturan ortamın süreksizlik zonları boyunca birbiri ile ilişkili olması halinde de her iki sisteme ait sular karışım sunmakta olup bu durum Kırgız Gölü Kaynağında görülmektedir. Havuzbaşı, Karaburgu, Hamampınarı, kaynakları ise Mesozoyik kireçtaşı üzerinde yer alan geçirimsiz şist düzeylerine karşın karst kanalları boyunca yüzeye çıkarak doğrudan alt sisteme ait Mesozoyik akiferini boşaltan kaynaklardır. Aynı drenaj alanı içinde görülen diğer su noktalarından Ilıcabaşı, Başkurt, Sadıroğlu pınarlarından Ilıcabaşı hariç diğerleri, Sakarya Nehrine debi sağlayan tektonik birlik üzerinde yer almaktadırlar. inceleme alanında en yüksek sıcaklığa sahip kaynak, Neojen forma syonlarından beslenen Ilıcabaşı Kaynağıdır (25°C). Fay zonuna bağlı olarak çıktığı düşünülmektedir. Sakaryabaşı kaynakları havzasına dış havza beslenimi olarak 6.4 m^/ s'lik katılım gerçekleşmektedir. Bu katkıyı sağlayacak havza veya su kaynağının varlığı başka bir araştırma konusudur. Sakaryabaşı Kaynaklan çıkışlarının korumaya alınması önerilir.