Yozgat intrüzif kompleksinin jeolojisi, petrolojisi ve Orta Anadolu kristalen karmaşığındaki zamansal ve mekansal konumu

Abstract

Yozgat İntrüzif Kompleksi (YİK), Orta Anadolu Kristalen Karmaşığı'nın (OAKK) kuzey bölümünde yer almakta ve yaklaşık olarak 1500 km2'lik bir alanı kaplamaktadır. YİK farklı bileşim ve karakterdeki granitoyid, gabroyid, monzonit ve siyenitoyid bileşimindeki kayaçlardan oluşan bu intrüzif kayaç topluluğu için ?batolit/kompozit batolit? tanımlamaları yerine ?intrüzif kompleks? tanımlamasının kullanılması gerektiği düşünülmüş ve ilk defa bu çalışma kapsamında ?Yozgat İntrüzif Kompleksi? olarak tanımlanmıştır. İntrüzif kayaların sınırları kayaların mineralojik bileşimleri ve dokusal özelliklerine göre ayıklanmış ve ayrıntılı jeoloji haritası çizilmiştir.Granitoyid bileşimli kayaçlar tipik olarak Sarıhacılı, Gavurdağı ve Kerkenez civarında gözlenmekte olup alkali feldispat granitten tonalite kadar değişen bileşimlere sahiptirler. Alkali feldispat granitler YİK'nin kuzeybatı kısmında yüzeylemekte ve tipik olarak mafik magmatik anklav içermemekte ve el örneğinde kahvemsi-pembemsi renkli granatlar içermektedir. Diğer granitoyid kütleleri ise boyutları 1 cm den bir kaç metreye kadar varan diyorit, kuvars diyorit ve monzodiyorit bileşiminde mafik magmatik anklav içermektedir. Monzonitik birimler kompleksin güneyinde Yerköy-Şefaatli arasında tipik olarak Caferli, Cankılı ve Hacılı civarında gözlenmekte olup monzonit ve kuvars monzonit bileşimine sahiptirler. Siyenitoyidler tipik olarak Sivritepe, Gedikhasanlı ve Yazılıtaş civarında gözlenip siyenit ve foid siyenit bileşimlerine sahiptirler. Gabroyid bileşimli kayaçlar daha çok yüksek topoğrafik kodlarda ve nispeten daha yayvan bir yüzlek sergilemekte olup tipik olarak Başınayayla ve Recepli civarında gözlenmektedir.Tüm kayaç jeokimyası sonuçlarına göre; granitoyid, gabroyid ve monzonitler subalkalin, siyenitoyidler ise alkalin karakterli olup granitoyid, monzonit ve siyenitoyidler kalkalkalin, gabroyidler ise toleyitik yönelime sahiptirler. Aluminyum doygunlukları açısından değerlendirildiğinde; granitoyidlerin peralümino ve metalümino, diğer birimlerin ise metalümino karaktere sahip olduğu görülmektedir. Felsik intrüzif kayaların mineraloji, dokusal özellik ve kimyasal bileşimleri kalkalkalenden şoşonite ve alkalen bileşime doğru sırasıyla granitoyid, monzonit ve siyenitoyid kayalarına doğru geçiş yapmaktadır. Tektonik ayırım diyagramlarında alkali feldispat granitler çarpışmayla eş zamanlı (syn-collision) granit alanına düşmektedir. Okyanus sırtı granitlerine (ORG) göre normalize edilmiş element dağılım diyagramında felsik intrüzif kayalar benzer dağılım göstermekte ve genel olarak büyük iyon yarıçaplı (LIL) elementler kalıcılığı yüksek (HFS) elementlere göre belirgin zenginleşme göstermektedirler. Jeokronolojik 40Ar/39Ar yaş analizlerine göre S-tipi granitlerin (alkali feldispat granitler) 79.69 ± 0.55 My, H-tipi granitlerin (hornblend-biyotit içeren granitler) 76.57 ± 0.60 My, monzonit birimlerinin 75.08 ± 0.88 My ve siyenitlerin ise 74.86 ± 1.05 My yaş aralığında soğuma yaşında oldukları belirlenmiştir. Bu veriler ışığında YİK'nin oluşumunun kalkalkalen granitten şoşonit bileşimli monzonite ve daha sonra kabuk incelmesine bağlı alkalen bileşimli siyenitlere doğru bir geçiş gösterdiği ortaya konulmuştur.Anahtar Kelimeler: Yozgat İntrüzif Kompleksi, granitoyid, siyenitoyid, Raman spektroskopisi, jeokronoloji

Yozgat Intrusive Complex (YIC) is located in the north part of Central Anatolian Crystalline Complex (CACC) and cover approximately an area of 1500 km2. YIC is mainly composed of granitoid, gabbroid, monzonite and syenitoid rock units forming a complex of different source and different composition within a complex body rather than unique batholith or composite batholith in Central Anatolia. The detailed geological map of the entire complex unit is prepared on the bases of their mineralogical composition and textural features.The granitoid is mainly exposed at Sarıhacılı, Gavurdağı ve Kerkenez and range in composition from alkali feldspar granite to the tonalite in the discrimination diagram. The alkali feldspar granite is mostly exposed at the north western edge of the YIC and characterized by the lack of mafic micro granular enclave (MME) and presence of brownish to pinkish in colour of the garnet in hand specimen. The rest of the granitoids are characterized by the presence of MME and ranging in size from 1 cm up to a few meters in the compositions of diorite, quartz diorite and monzodiorite. The monzonite and quartz monzonite of YIS are mostly exposed at the southern part of the granitod units and mostly crop out in the vicinity of Caferli, Cankılı and Hacılı villages. The syenitoid mostly has a gradual contact with the monzonite and is exposed mostly at the southern part of YIC and ranging in compositions from quartz syenite, foid syenite to foid diorite. The gabbros of YIC are mostly exposed at the top of the hill, have a sharp contact with the felsic intrusive body and mainly are exposed in the vicinity of Başınayayla and Recepli villages.Whole rock geochemistry reveals that granitoid, gabbroid, and monzonite rock units are subalkaline magmatic rocks and the syenitoid is alkaline in nature. The Al saturation index shows that the granitoid are plotted within the range of peraluminous and metaluminous and the rest of other units are plotted on the metaluminous region in the discrimination diagram. The mineralogical, textural features and chemical compositions of the felsic intrusive body reveal that they are ranging in compositions from calc-alkaline through shoshonite to alkaline magma in nature as granitoid, monzonite and foid syenitoid respectively. The alkali feldspar granites are plotted within the syn-collision granite on the tectonic discrimination diagrams. The ocean ridge granite (ORG) normalized elemental patterns for all the felsic intrusive rock units have similar patterns which are characterized by enrichment in large-ion lithophile (LIL) with respect to high field strength (HFS) elements. The geochronological age data of 40Ar/39Ar yield an age of 79.69 ± 0.55 Ma for the S-type granite (alkali feldspar granite), 76.57 ± 0.60 Ma for the H-type granite (hornblend-biotite bearing granite), 75.08 ± 0.88 Ma for the monzonite, and 74.86 ± 1.05 Ma for the syenitoid rocks. All these data indicate progressive evolution of the YIC complex magmatism from calc-alkaline through shoshonitic to alkaline compositions due to crustal thinning.Key Words: Yozgat Intrusive Complex, granitoid, syenitoid, Raman spectroscopy, geochronology