Ağaçbaşı yayla (Sürmene/Trabzon) turbalığı`nın iz element jeokimyası

Abstract

Bu tez, Ağaçbaşı Yayla Turbalığı'daki iz elementlerin jeokimyasal özelliklerini kullanarak, elementlerin turbalık içerisindeki dağılımını, birbirleriyle olan ilişkilerini ve zenginleşmesini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır.Ağaçbaşı Yayla Turbalığı Trabzon ili Köprübaşı ilçesi sınırları içerisinde yer alır. 2042 m yüksekliğinde bulunan turbalık Türkiye'de bulunan turbalıkların en yükseğidir. Turbalığa su girişi genellikle yağmur ve kar suları ile sağlanmaktadır. Çalışma alanının zeminini volkanik-volkanoklastik kayaçlar ve klastik birimler oluşturmaktadır. Bu birimleri Geç Kretase-Paleosen yaşlı granitik kayaçlar kesmektedir. Çalışma alanından alınan 40 adet turba örneğinden elde edilen sonuçlara göre; Ağaçbaşı Yayla Turbalığı'ndaki Nikel (Ni) elementinin ortalama değeri Rusya, Norveç, Belçika ve Yunanistan bulunan turbalıklardaki Nikel (Ni) elementinin ortalama değerlerine göre yüksek çıkarken, diğer elementlerin ortalama değerleri ise diğer ülkelerdeki ortalama değerlerine yakın değerde çıkmıştır. Ağaçbaşı Yayla Turbalığı'ndaki iz elementlerin zenginleşme değerlerine göre As ve Se elementlerinin zenginleşmesi diğer elementlere göre çok yüksek çıkmıştır. İz elementlerin Ağaçbaşı Yayla Turbalığı'ndaki dağılım grafikleri çizilmiş, bu grafiklere göre; Uranyum (U), Galyum (Ga), Lityum (Li), Toryum (Th), Kurşun (Pb), Krom (Cr), Bakır (Cu), Kalay (Sn), Baryum (Ba), Seryum (Ce), Çinko (Zn) elementlerin konsantrasyonları diğer elementlere göre yüksek çıkmıştır. Çalışma alanındaki iz elementlerin korelasyon değerleri incelendiğinde Cu-U, Cu-La, Cu-Ga, Cu-Ce, Cu-Li, Co-La, Co-Ce, Mn-Rb, Mn-Li, U-La, U-Ce, U-Li, Bi-V, Bi-Ga, Bi-Rb, V-Cs, La-Ce, Se-Li, Ga-Li, Cs-Li, Ce-Li elementlerini korelasyon değerlerinin yüksek olduğu görülmüştür. Ağaçbaşı Yayla turbalığındaki iz elementlerin kümüleme analizleri yapılmış olup, iz elementler arasında iki gruplaşma tespit edilmiştir. Birinci grup elementler Cd, Bi, Mo, Se, Co, U, Sn, Rb, As, Sr, Cu olup bu elementlerin çalışma sahasında bulunan granitik kayaçlarla ilişkili oldukları; ikinci grup elementler ise Ni, Cr, Mn, Zn, Pb olup bu elementlerin ise çalışma sahasındaki mafik kayaçlarla ilişkili oldukları görülmektedir.Anahtar Kelimeler: Ağaçbaşı Yayla, Turba, ICP-MS, iz elementler

This thesis was written in order to reveal the distribution of elements within peatlands, relations with each other and enrichment in the peat by using characteristics of trace elements. Ağaçbaşı Yayla Peatland is located in Köprübaşı, Trabzon. Ağaçbaşı Yayla Peatland which is located altitude of 2042 m, is the highest peatland all of peatland in Turkey. Water intake into peatland is usually provided by rain and snow waters. Ground of study field is composed of volcanic-volkanoclastic rocks and clastic units. These units are cut by Late Cretaceous-Paleocene granitic rocks. According to result from 40 peat sample which taken from study field; when nickel (Ni) average result in Ağaçbaşı Yayla Peatland is higher than peatland at Norway, Russia, Belgium and Greece average results, other trace element's average results are near Norway, Russia, Belgium and Greece average results. According to enrichment factor of trace element's in Ağaçbaş Yayla peatland, Arsenic (As) ve Selenium (Se) element's enrichment factor results are higher than other trace elements's enrichment factor value. Distribution graphs of trace elements in Ağaçbaşı Yayla peatland was drawn. According to these graphs, concentration of Uranium (U), Gallium (Ga), Lithium (Li), Thorium (Th), Llead (Pb), Chromium (Cr), Copper (Cu), Tin (Sn), Barium (Ba), Cerium (Ce), Zinc (Zn) are higher than other trace elements. When the correlation value of the trace elements of the study area is examined, correlation Cu-U, Cu-La, Cu-Ga, Cu-Ce, Cu-Li, Co-La, Co-Ce, Mn-Rb, Mn-Li, U-La, U-Ce, U-Li, Bi-V, Bi-Ga, Bi-Rb, V-Cs, La-Ce, Se-Li, Ga-Li, Cs-Li, Ce-Li are higher than other elements correlation value. Cluster analysis of trace element in Ağaçbaşı Yayla Peat was made and there were two group between trace elements. First group of trace elements are Cd, Bi, Mo, Se, Co, U, Sn, Rb, As, Sr, Cu and these elements are related to granitic rocks in study area. Second group of trace elements are Ni, Cr, Mn, Zn, Pb and these elements are related to mafic rocks in study area.Key words: Ağaçbaşı Yayla, Peat, ICP-MS, Trace Elements