Geç kuvaterner iklim değişimlerinin Quercus robur L.`un (Saplı meşe) coğrafi dağılımı üzerine etkisi

Abstract

Geç Kuvaterner dönemde gerçekleşen iklim değişimlerinin etkisiyle birbiri ardına gelen çok sayıda buzul ve buzullar arası dönem ortaya çıkmıştır. Bu dönemler, özellikle de son buzullar arası dönem ve son buzul maksimumu günümüz biyotasının şekillenmesinde etkili olmuştur. Kuzey yarımkürede buzul dönemler sırasında ılıman kuşak türleri dağılım alanlarını daraltarak, daha güney enlemlerdeki uygun iklim koşullarına sahip habitatlara -buzul sağınaklarına- çekilerek hayatta kalmaya çalışmışlardır. Türlerin değişen iklimsel koşullarına cevap olarak coğrafi dağılım alanlarını nasıl daraltıp genişlettikleri Ekolojik Niş Modeli yaklaşımıyla öngörülebilmektedir. Bu çalışmada bir ılıman kuşak bitki türü olan Quercus robur L.'un (saplı meşe) Geç Kuvaterner'deki son buzullar arası dönem (130.000 - 116.000 yıl önce), son buzul maksimumu (21.000 yıl önce) ve orta Holosen (6.000 yıl önce) dönemlerindeki potansiyel coğrafi dağılım alanları ekolojik niş modeli yaklaşımıyla öngörülmüştür. Hangi iklimsel değişkenlerin türün günümüzdeki ve geeçmişteki coğrafi dağılımında daha çok etkili olduğu belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar neticesinde Q. robur'un coğrafi dağılımının şekillenmesinde en sıcak çeyreğin ortalama sıcaklığı, mevsimsel sıcaklık, en kurak çeyreğin ortalama sıcaklığı ve yıllık ortalama sıcaklık aralığı gibi sıcaklıkla ilişkili iklimsel değişkenlerin etkili olduğu tespit edilmiştir. Model çıktılarına göre, Anadolu'nun ılıman kuşak için önerilmiş olan önemli buzul sığınaklarına ek olarak son buzul maksimumunda Q. robur için bir buzul sığınağı olabileceği ortaya konmuştur.Anahtar Kelimeler: Geç Kuvaterner, İklim değişimleri, Ekolojik Niş Modellemesi, Quercus robur, Coğrafi dağılım

Late Quaternary has undergone several climate changes that caused many consequtive glacial and interglacial periods. The last interglacial period and the last glacial maximum were particularly important in shaping the biota of thepresent time. The glacial periods has mostly took effect in the Northern Hemisphere where temperate species contracted their geographic distributions in which were restricted to glacial refugia with suitable climatic conditions. The expansion and contraction of species' distribution can be predict by using Ecological Niche Modelling (ENM) approach. In this study, potential geographic distributions of Quercus robur L. (pedunculate oak), a temperate plant species, were predicted by using ecological niche modelling for the last interglacial period (130.000 - 116.000 years ago), the last glacial maximum (21.000 years ago), and mid-Holocene (6.000 years ago). It was also determined that which climatic variables were responsible fort he current and past geographic distribution of the species. According to the results, mean temperature of the warmest quarter, temperature seasonality, mean temperature of the driest quarter and temperature annual range were the main determinants in shaping geographic distrubiton of Q. robur. Anatolia was suggested as a glacial refugium for Q. robur during the last glacial maximum, together with other refugia in the Mediterrenean Basin for this species. Key Words: Late Quaternary, Climate change, Ecological Niche Modelling, Quercus robur, Geographic distribution, oak