Vatandaşlık yeterlikleri bağlamında ortaokul ekonomi okuryazarlığı standartlarının belirlenmesi ve öğretim programlarındaki yerinin incelenmesi

Abstract

Bir demokrasinin niteliği, yurttaşlarının niteliğiyle doğrudan ilgilidir. Bu sistemde, akılcı kararlar alan aktörler olarak kabul edilen vatandaşların, kararlarını alırken yeterli bilgiye ulaşabilmeleri ve bu bilgiler temelinde seçimlerini yönlendirmeleri beklenir. Bu çerçevede ekonomi okuryazarlığı vatandaşlar için gerekli görülen temel yeterliklerden birisi olarak kabul edilmektedir. Ekonomi ve vatandaşlık konusunda, farklı çalışma alanları açısından dikkate değer bir literatür olmasına rağmen konuyu vatandaşlık yeterlikleri ve eğitimi çerçevesinde ele alan oldukça sınırlı sayıda çalışmadan söz edilebilir. Ayrıca bütün vatandaşların yükseköğretime devam etmediği, devam edenlerden de ancak belirli programlarda öğrenim görenlerin ekonomi ile ilgili bir eğitim aldığı düşünüldüğünde, ekonomi eğitiminde yükseköğretim öncesindeki kademelerin rolü üzerinde önemle durulması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Ekonomi okuryazarlığı genel olarak tüm vatandaşlar için gerekli bir yetkinlik alanı olarak görülmekle birlikte hem okuryazarlığın hem de yükseköğretim öncesindeki kademelerde gerçekleştirilen ekonomi eğitiminin kapsamı konusunda bir görüş birliğinden söz edilememektedir. Bu nedenle konunun görgül araştırma verileriyle desteklenmeye ihtiyacı vardır. Ayrıca son dönemde yapılan bazı araştırmalar dışında ekonomi eğitiminin hem vatandaşlık yeterlikleri hem de temel eğitim kademeleri açısından yeterli şekilde ele alınmadığı görülmektedir. Bu çerçevede bu araştırma, ekonomi okuryazarlığı ve eğitimiyle ilgili genel görüşleri, ekonomi okuryazarı vatandaş yeterliklerini, ortaokul ekonomi öğretimi standartlarını ve bu standartlara ulaşılmasında ilk ve ortaokul programlarının mevcut rolünü belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Tarama yöntemiyle yürütülen araştırmada veriler Delphi ve doküman incelemesi teknikleriyle toplanmıştır. Ekonomi okuryazarlığı ve ekonomi eğitimi ile ilgili görüşleri, ekonomi okuryazarı vatandaş yeterliklerini ve ortaokul ekonomi öğretimi standartlarını belirlemek amacıyla gerçekleştirilen altı Delphi turunun çalışma grubunu, farklı turlarda farklı sayıda katılım gösteren toplam 116 ekonomi ve sosyal bilgiler eğitimi alan uzmanı ile sosyal bilgiler öğretmeni oluşturmaktadır. İlk iki turda ekonomi okuryazarı vatandaş yeterlikleri çerçevesinin içeriği; sonraki iki turda ise üzerinde uzlaşılan yeterlik ölçütleri belirlenmiştir. Son iki turda ise önceki turlarda belirlenmiş olan vatandaş yeterlikleri ortaokul ekonomi öğretimi standartlarına indirgenerek bir öğrencinin ortaokuldan mezun olduğunda bu yeterliklerden hangilerine sahip olması gerektiği tespit edilmiştir. Veriler, 1. turda Word ortamında geliştirilen bir anket ile, ikinci tur ve sonrasındaki turlarda ise elektronik anket ile toplanmıştır. Turların amacına bağlı olarak nitelikleri farklılık gösteren veriler, ilk iki turda içerik analizi; uzlaşma sağlanan içeriği belirlemek amacıyla gerçekleştirilen sonraki dört turda ise betimsel istatistik teknikleri kullanılarak analiz edilmiş ve verilerin uzlaşma ölçütünü karşılama durumu incelenerek karar verilmiştir. Belirlenen ortaokul ekonomi öğretimi standartlarına ulaşılmasında ilk ve ortaokul programlarının muhtemel katkısını belirlemek amacıyla gerçekleştirilen doküman incelemesi ise 17 zorunlu derse ve 79 sınıf düzeyine ait 21 öğretim programı üzerinde gerçekleştirilmiştir. Bu aşamada yapılan içerik analizi sırasında, belirlenen ortaokul standartları çerçevesi kodlama formu olarak kullanılmıştır. Öğretim programları Tanıtım ve Program Çizelgeleri olarak iki temel analiz kategorisi altında incelenmiştir.Araştırma sonuçlarına göre, katılımcılar Türkiye toplumunun ekonomi okuryazarlığı düzeyini ve ulaştığı ekonomi eğitimini yetersiz olarak görmekte ve ekonomi okuryazarlığını vatandaşlar için gerekli bir yetkinlik alanı olarak değerlendirmektedirler. Katılımcılar, ekonomi eğitiminin gerçekleştirilmesi gereken öğretim kademesi olarak en çok ortaöğretim kademesini, daha sonra ise sırayla ortaokul, yükseköğretim, ilkokul ve son olarak anaokulunu uygun görmektedirler. Arıca katılımcıların yaklaşık olarak 2/3'ü ortaokulda ekonomi öğretiminin disiplinlerarası yaklaşıma göre tasarlanması gerektiğini düşünmektedir.Ekonomi okuryazarı vatandaş yeterliklerinin tespiti amacıyla gerçekleştirilen dört Delphi turu sonucunda bilgi, beceri ve tutum/değer olmak üzere üç temel yeterlik alanı kapsamında bir içerik ortaya çıkmıştır. Ekonomi bilgisi boyutunun temel kavramlar; ekonomi ve yaşam; sistem olarak ekonomi; ekonomik sistemler; birey ve ekonomik davranış; toplum, devlet ve ekonomi; devlet bütçesi ve kamu harcamaları; uluslararası ekonomi; finansal ekonomi; çevre ve ekonomi; ülke ekonomisi; ekonomik haklar; katılım ile bireysel ekonomi ve bilinçli tüketicilik olmak üzere 14 alt boyuttan oluştuğu belirlenmiştir. Beceriler boyutunun temel dil; temel matematik; iletişim; bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanma; araştırma; problem çözme ve rasyonel karar verme; analitik düşünme; stratejik düşünme; eleştirel düşünme; yaratıcı düşünme ve girişimcilik ile empati becerilerinden oluştuğu anlaşılmıştır. Tutum ve değerler boyutunda ise akılcılık, emeğe saygı, kaynakları etkin kullanma bilinci, bilimsellik, doğal çevreye duyarlılık, adalet, çevre, kalkınma vb. konularda kaynakların yönetiminde sürdürülebilirlik fikrine önem verme, etik ilkelere uygun davranma, ekonomik faaliyetlerde ahlaki kurallara bağlılık, ekonomik faaliyetlerde kişisel ve toplumsal çıkarlar arasında denge gözetme, değişime açıklık/yenilikçilik, farklı görüşlere saygı, realist olma, toplumsal sorunlara (yoksulluk, gelir adaletsizliği, yolsuzluk vb.) duyarlı olma, yaşam fikrine değer verme, dürüstlük, tutumluluk, sorumluluk ve şeffaflık ilkesine önem verme tutum ve değerleri üzerinde uzlaşmaya varılmıştır. Ekonomi okuryazarı bir vatandaşın bu yeterliklere ek olarak daha genel düzeyde coğrafya, dünya gündemi ile ilgili güncel gelişmeler, hukuk, matematik, medya okuryazarlığı, politika, teknoloji, ülke gündemi ile ilgili güncel gelişmeler ve istatistik konularında da belirli bir düzeyde yetkinlik sahibi olması beklenmektedir. Ekonomi okuryazarı vatandaş yeterliklerine ulaşılması konusunda ortaokul sonuna kadar gerçekleşen eğitimin potansiyel rolünün belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen ikinci aşama Delphi turunda, bilgi boyutunda belirlenen vatandaş yeterliklerinden ekonomik sistemler ve finansal ekonomi boyutlarının elendiği, diğer boyutlardaki içeriğin azalmakla birlikte kabul edildiği görülmüştür. Becerilerin ortaokul ekonomi öğretimi standartlarına indirgenmesi sürecinde problem çözme ve rasyonel karar verme becerisi üzerinde uzlaşmaya varılmayarak bu boyut kapsa dışında kalmış, diğer beceri alanları, bazılarının içeriğinde azalma olmakla birlikte kabul edilmiştir. Son olarak tutum ve değerler boyutunda ise vatandaş yeterlikleri çerçevesinde kabul edilen tüm içeriğin ortaokul standartlarında da kabul edildiği belirlenmiştir. Katılımcılara göre, ortaokul ekonomi öğretiminde en çok ilişkilendirilmesi önerilen disiplin ya da konular ise ülke gündemi ile ilgili güncel gelişmeler, dünya gündemi ile ilgili güncel gelişmeler, coğrafya ve politikadır. Mevcut ilk ve ortaokul programlarının, ortaokul ekonomi öğretimi standartları açısından analizi sonucunda ulaşılan sonuçlara göre Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları, Katılım boyutundaki iki ölçütü destekleyecek bir içeriğe sahiptir ve özellikle meslek kazanma ve toplumsal refaha katkıda bulunma konusuna önem verildiği anlaşılmaktadır. Sosyal Bilgiler 4-5 ve 6-7, Rehberlik ve Kariyer Planlama, Fen Bilimleri, Beden Eğitimi, Görsel Sanatlar, Bilişim Teknolojileri ve Yazılım, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ve Hayat Bilgisi programlarının tanıtım bölümlerinde, standartlara katkıda bulunacak bir içeriğin var olduğu ve farklı programların tanıtım bölümlerinde farklı konuların ön plana çıktığı tespit edilmiştir. Programların çizelgeler bölümünde, özellikle Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler ve Fen Bilimleri programlarında, standartların önemli bir bölümüne ulaşılmasına katkı yapacak bir içeriğin mevcut olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca Girişimcilik, Kariyer Bilinci Geliştirme ile İnsan Hakları ve Demokrasi ara disiplinlerinin ekonomi öğretiminde önemli rol oynadığı anlaşılmıştır. Ekonomi öğretimiyle ilgili tutum ve değer açısından en sık vurgulanan içeriğin kaynakları etkin kullanma bilinci ve tutumluluk olduğu tespit edilmiştir. Araştırma sonuçları, Türkiye'de ekonomi öğretiminin farklı düzeylerdeki paydaşlarının ekonomi okuryazarlığının anlamı ve yapısına ilişkin yaklaşımlarını somut bir içerikle ortaya koymuş, ortaokul kademesi sonuna kadar gerçekleşen eğitime bu konuda bir rol biçmiştir. Bu nedenle ulaşılan içeriğin hem toplumun ekonomi okuryazarlık düzeyini belirleme ve geliştirme konusundaki çalışmalara hem de eğitim kademelerinin programlarının geliştirilmesi konusundaki çalışmalarına katkı sunması beklenmektedir. Ayrıca öğretim programlarının analizi, farklı öğretim programlarının ekonomi öğretimine katkı sunduğunu, fakat içeriğin geliştirilmesi gerektiğini ortaya koymuştur.Anahtar Kelimeler: Ekonomi okuryazarlığı, finansal okuryazarlık, vatandaşlık yeterlikleri, eleştirel vatandaşlık, ekonomi eğitimi, sosyal bilgiler

The quality of a democracy is directly related to the qualification of its citizens. In a democracy citizens, as the rational actors, are expected that they should reach enough information and make decisions rationally on the basis of this information. In this context, economic literacy is seen as one of these capabilities for citizens. Despite there is notable literature focusing on the relationship between citizenship and education in terms of different disciplines, the literature focusing on relationship between citizenship capabilities and economics is not enough. Considering that all citizens are not able to reach higher education and only a small group of those can reach a technical education about economics, earlier educational stages prior to higher education are gaining an important role on economics education.Despite it is widely accepted that economic literacy is surely a necessary competency for all people, there is no agreement on common competencies for non-economist citizens. Therefore, empirical studies are necessary to develop an understanding the issue through valid empirical data. In addition, economics education is generally not considered in terms of citizenship competencies and educational stages prior to higher education except for some recent studies. In this context, the aims of this study are 1) to find out the general views of experts of economics and social studies teaching, and social studies teachers about economic literacy and economics teaching, 2) to detect economically literate citizen competencies, and 3) to determine middle school economics teaching standards and, 4) to reveal the role and potential contribution of elementary and middle school curricula for reaching economic literacy competencies. Data were collected by Delphi method and document analyzing techniques within survey methodology. In total, six Delphi rounds were carried out to determine the views related to economic literacy and teaching economics, economically literate citizen competencies, and middle school standards for teaching economics. Participants of the study consisted of 116 economics and social studies teaching experts, and social studies teachers. In the first two rounds, the content of the economically literate citizen competencies framework was detected. In the next two rounds, those competencies were rated by the experts and the last version of the citizenship competencies framework was determined. Finally, in the last two rounds, those citizenship competencies were reduced to middle school standards for economics teaching to determine how much of those competencies a middle school graduate should acquire when s/he graduates from middle school. In the first two rounds, citizenship competencies were detected using an open-ended questionnaire and qualitative content analysis was conducted to shape the competencies framework in this stage of the study. In the next four rounds, detected competencies were rated by the participants. In this process, some descriptive statistical techniques were used to analyze the data and decide the items agreed on by the participants according to consensus measure used to decide about the items. After deciding middle school standards, elementary and middle school curricula were analyzed in terms of their contribution for reaching these standards. 21 curricula which belong to 17 compulsory lessons and 79 class levels were analyzed to find out their potential contribution in reaching those standards. Middle School Economics Teaching Standards Framework was used as the coding list. Curricula were analyzed in two basic analysis categories as introductory parts and program charts.According to results, participants think that economic literacy levels of Turkey society and economics teaching are insufficient. A majority of participants regard economic literacy as a basic competency area for citizens. Participants consider secondary school stage as the most appropriate education level for teaching economics, then respectively middle school, undergraduate, primary, and kindergarten levels. In addition, approximately two thirds of participants believe that the economics should be designed based on an interdisciplinary approach to teach in middle schools.As a result of four Delphi rounds conducted to determine the economically literate citizen competencies, three basic competency areas revealed as knowledge, skills and attitude/values. Economics knowledge area included fourteen sub-dimensions ranging from including main concepts; economics and life; economics as a system; economical systems; individual and economic behaviour; society, state and economics; state budget and public expenditures; international economics; financial economics; environment and economics; country economics; economic rights; participation; and individual economics and conscious consumerism. Skills dimension includes basic language, basic math, communication, using information and communication technologies, research, problem solving and rational decision making, analytical, strategic, critical, creative thinking and entrepreneurship, and empathy skills. Attitude/values dimension includes nineteen attributions as rationality, respect for labour, awareness of efficient usage of resources, being scientific, sensitivity to natural environment, justice, giving importance to the idea of sustainability in the management of resource issues, the environment, development etc., acting according to ethical principles, commitment to ethical conduct in economic activity, forming balance between personal and social interests in economic activities, openness to change/innovation, respect for different ideas, being a realist, being sensitive to social problems (poverty, income inequality, corruption etc.), dignification to living together, honesty, frugality, responsibility, and giving importance to the principles of accountability and transparency. Participants also refer some general culture areas as geography, current issues of the world, law, math, media literacy, politics, technology, current issues of the country, and statisticsIn the second stage of the Delphi study, those citizenship competencies reduced to middle school standards for teaching economics. After this process, economic systems and financial economy sub-dimensions were eliminated from knowledge category. There is a consensus on other subcategories of knowledge dimension, although some sub-items have eliminated. In the skills dimension, problem solving and rationally making decision skills were eliminated from this category. Also some sub-items of other skill categories were eliminated. Finally, all items of attitudes/values dimension have accepted for the middle school standards for teaching economics framework. According to participants, developments of the country's agenda, developments of the world agenda, geography, and politics are the areas commonly agreed on to associate with the economics teaching in the middle school curricula.According to document analysis results, General Aims of Turkish National Education support the two criteria in the Participation standard. It is understood that those aims refer especially gaining an occupation and contribution to the social welfare in this way. Social Studies 4th-5th and 6th-7th grades, Guidance and Career Planning, Science and Technology, Physical education, Visual Arts, Information Technology and Software, Religion and Ethics, and Life Sciences curriculums have some attributions in their Introductory parts related to standards, and each curriculum has some different highlights about economics teaching. In the program charts sections, it is revealed that especially Life Science, Social Studies, and Science and Technology curriculums make significant contributions in reaching the standards. In addition, Entrepreneurship, Development of Career Awareness, and Human Rights and Democracy cross curriculum areas have an important role in economics teaching. The most stressed attitudes/values in the curricula are awareness of efficient usage of resources and frugality. The study concretely revealed the approaches of the economics education stakeholders in Turkey about the meaning and structure of the economic literacy. The results also provide a role to the education levels prior to high school about economics education. So, obtained content is expected to contribute to the studies on identifying and developing of the economics literacy level of society, and curriculum development studies. Also document analysing indicated that different curricula make contribution to economics education, but the contents of them need improving.Keywords: Economic literacy, financial literacy, citizenship competencies, critical citizenship, economics teaching, social studies