Türkiye kökenli öğrencilerin kimlik inşasına ve aidiyet gelişimine Alman vatandaşlık eğitiminin katkıları

Abstract

Almanya'da yaşayan Türkiye kökenli öğrenciler, bir yandan evlerinde ve diasporada Türk kültür ve değerlerinin yoğun olduğu ortamda Türkiye'yi yaşarken, diğer yandan okulda ve sosyal yaşantılarında Alman kültür ve değerleriyle karşılaşmaktalardır. Bu karşılaşmalar, öğrenciler için büyük bir zenginlik olmasının yanı sıra onlar için yük de yaratmaktadır. Bu durum, kimlik inşası, aidiyet gelişimi ve entegrasyon süreçlerinde çeşitli gerilimleri beraberinde getirmektedir. Türkiye'de Almancı, gurbetçi ve Almanya'da, -her ne kadar Alman vatandaşı da olsalar- göçmen kökenli, yabancı olarak anılan Türkiye kökenlilerin, hangi ülkeyi 'ev' olarak gördükleri, Alman kimliğini mi, Türk kimliğini mi benimsedikleri ya da kendilerini her iki kimlikle de mi var ettikleri, yoksa ikisini birden reddederek kendilerini yersiz yurtsuz, köksüz mü hissettikleri, yaşam dünyalarını şekillendirmektedir. Almanya'da diasporik kimlik inşalarının ve aidiyetlerinin nasıl geliştiğinin anlaşılması ve tüm bu inşa sürecine okullarda gördükleri vatandaşlık eğitimi temelli derslerin katkılarının saptanması önem taşımaktadır. Diasporada kimlik, birçok parametreye bağlı olmakla birlikte, bağlamdan bağlama farklı şekillerde inşa edilmektedir. Bu araştırmada, Türkiye kökenli öğrencilerin kimliklerini nasıl anlamlandırdıkları, farklı bağlamlarda nasıl inşa ettikleri, bu inşa sürecinde ve aidiyet gelişimlerinde Almanya'da gördükleri vatandaşlık eğitimi temelli derslerin ne katkılar sunduğuna ilişkin duygu, his ve algılarını, kendi yaşam dünyalarındaki bireysel deneyimlerini derinlemesine ortaya çıkarmak amaçlanmış ve nitel araştırma desenlerinden fenomenoloji kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, Almanya'nın Kuzey Ren Vestfalya (Nordrhein-Westfalen) eyaletinde, farklı okul türlerinde okuyan 38 Türkiye kökenli öğrenci oluşturmaktadır. Araştırma sürecinde veriler, öğrencilerin doğal ortamında, açık uçlu sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış, derinlemesine bireysel görüşmeler, öğrenciler arasında etkileşimi sağlamak için grup görüşmeleri ve katılımcı gözlem yoluyla toplanmıştır. Elde edilen veriler, 'MAXQDA 11' nitel veri analizi yazılımı ile içerik analizi yapılarak çözümlenmiş ve kategoriler oluşturulmuştur. Araştırma sonuçlarına göre, Kuzey Ren Vestfalya eyaletinde, toplum bilimleri öğrenme alanı kapsamında okutulan tarih, coğrafya ve politik derslerinin katkıları, Türkiye kökenli öğrencilerin kimlikleri ve Alman toplumuna aidiyetleri üzerine farklı bağlamlarda, farklı gerçekliklerde ortaya çıkmaktadır. Coğrafya dersi, üzerinde yaşanılan mekânın coğrafyası olarak, o mekânı tanıtarak, o mekânın bir parçası olduklarını öğrencilere hissettirerek Almanya'yı bir yurt olarak kabul etmelerini sağlayan bir işlev görmektedir. Almanya, onlar için yurttur, Türkiye ise vatandır. Diğer taraftan, ailelerinin vatan kavramı Türkiye'ye ait olduğu için, vatan kavramını informal olarak ailelerinden, kendi sosyal gerçekliklerine taşımaktalardır. Tarih dersi, çoğunlukla, Alman topraklarında yaşanmış geçmişin bilgisini aktarmakta ve o üzerinde yaşanan toprakların, o yurdun geçmişinin bilgisi olarak sunulmaktadır. Tarih dersleri aracılığıyla, Türkiye kökenli öğrencilerin geçmiş algılarına, Almanya ve Avrupa sınırları içindeki toprakların/ mekânın geçmişinin bilgisi kazandırılmaktadır. Türkiye kökenli öğrenciler coğrafya ile mekân, ev ve yurt olarak Almanya'yı inşa etmekte ve tarih ile de Almanya'nın kolektif geçmişini, kendi kolektif geçmişleri olarak inşa etmektelerdir. Politik dersi, Türkiye kökenli öğrencilerin, Almanya'daki değerleri ve normları öğrenmelerinde, Almanya'daki kuralları içselleştirmelerinde en önemli ideolojik aygıttır. Politik dersi, Türkiye kökenli öğrencilerin birer vatandaş olarak Alman toplumuna aktif katılımları, hakları ve sorumlulukları bağlamında, Alman kültürünü aktarma aracı olarak ortaya çıkmaktadır. Almanya'da vatandaşlık eğitimi temelli dersler, Alman toplumunun biz kategorisinin özelliklerinin Türkiye kökenli öğrenciler tarafından içselleştirilmesine ve Alman toplumuna entegre olarak, Türk kimliğinin yanında Alman kimliğini de inşa etmelerine olanak sağlamaktadır.Anahtar Kelimeler: Vatandaşlık eğitimi, diasporik kimlik, aidiyet, entegrasyon, tarih,coğrafya, politik, Almanya, Türkiye kökenli öğrenciler, fenomenoloji

Turkish-origin students who reside in Germany, live Turkey on the one hand at home and in the diaspora where the Turkish culture and values are dominant, while on the other hand encounter German culture and values at school and in their social lives. Although these encounters carry great wealth for students, they also tend to create complications for them. This situation leads to various tensions in the process of identity construction, belonging development and integration. These students are referred to as 'Almancı' and expatriate in Turkey and although they are German citizens, as people with a migrant background and foreign in Germany. The answers to the questions such as which country they accept as their 'home', whether they embrace the German or the Turkish identity or both, or if they reject both identities and therefore feel homeless and rootless, are shaping their lives. It is of great importance to understand how their diasporic identity construction and belonging develops in Germany and to identify the contribution of courses based on citizenship education at schools to this construction process. Identity in diaspora, although depending on various parameters, is constructed in different forms differing by context. In this research, it is aimed to reveal the sentiments, feelings and perceptions of how the Turkish- origin students interpret their identities, how they construct their identities in different contexts, the contribution of the citizenship education based courses to their identity construction and belonging development process as well as their individual experiences, and phenomenology is applied as a qualitative research method. The group of participants of the research is composed of 38 Turkish-origin students studying in different school types in the state of North Rhine-Westphalia of Germany. In the research process, data were collected in the students' natural environment through semi-structured, in-depth individual interviews with open-ended questions, through group interviews to ensure student interaction and via participant observation. The obtained data were analyzed by content analysis with 'MAXQDA 11' qualitative data analysis software and categories were formed. According to the results of the research, in the state of North Rhine-Westphalia, the contributions of history, geography and politics courses which are taught within the learning domain of social sciences emerge in different contexts and different realities on the Turkish- origin students' identities and their belonging to the German society. Geography course, as a geographical area of the space on which they live, introduces that space and makes them feel that they are a part thereof so that they can accept Germany as their country. For them, Germany is their country whereas Turkey is their homeland. On the other hand, as their family's homeland concept is related to Turkey, they informally transmit the concept of homeland from their families to their social realities. History course mostly conveys the information of the past on the German land and is presented as the information of the past of the land on which they live, the past of that country. Through history courses, the past perceptions of Turkish-origin students are enriched with the history of the territories/ places within the borders of Germany and Europe. Turkish-origin students construct Germany as space, home and country through geography courses and construct the collective past of Germany as their own collective past through history courses. Politics course is the most important ideological instrument in learning the German values and norms and internalization of the rules in Germany by Turkish-origin students. Politics course emerges as a means of transferring German culture, in the context of active participation, rights and responsibilities of the Turkish-origin students to the German society as citizens. Citizenship education based courses in Germany enable Turkish-origin students to internalize the national characteristics of the German society and integrate into the German society and allow to construct a German identity besides their Turkish identity.Key words: Citizenship education, diasporic identity, belonging, integration, history,geography, politics, Germany, Turkish- origin students, phenomenology