Univers Français dans l`oeuvre de Hüseyin Rahmi Gürpınar

Abstract

187 TEZ ÖZETİ Fransa, XIX. yüzyıl m ikinci yarısından itibaren Osmanlı imparatorluğunda ( İstanbul) özellikle kültürel alanda yoğun bir etki alanı oluşturmuş tur. Bu dönemde fransız kültürünün etkisinde -doğrudan yada dolaylı olarak- kalmamış bir aydını göstermek olanaksız gibidir. Hüseyin Rahmi Gürpınar da (1864-1944) fransız kültürünün egemen olduğu bu dönemin bir aydını olarak yazı hayatına atılmıştır. Düzenli bir eğitim görmemesine karşın kendi kendisini yetiştirmiştir. Kişiliğinin ve sanat anlayışının oluşmasında fransız kültür dünyasının etkisi çok büyük ol muştur. Türk edebiyatına `töre romancısı` olarak geçen Gürpınar, çağının İstanbul toplumunun (yaklaşık olarak 1885-1930 arası) değişik tabakalarının yaşamını bir naturalist titizliğiyle sergilemiştir. Çoğunlukla sosyal ve felsefik içerikli olan eserlerinde fransız kültüründen çeşitli yansımalar görülür? okuyucuya ilk anda, tek bir eser içerisinde kopuk ve rastlantısal gelse de, bu yansımalar yazarın eserlerinin bütünlüğü içerisinde çok. ilginç bir Fransız dünyası oluşturmaktadır. Dönemin tarihsel ve kültürel koşulları (fransız kültürünün yaygın etkisi) ve yazarın küçüklüğünden itibaren fransız kültürüne duyduğu ilgi bu çok yönlü ve ilginç Fransız kül tür dünyasının oluşmasında Önemli rol oynamışlardır.Okucuyu eğitmek kaygusu, çeşitli konularda eleştiri yapma ve savunduğu tezi, açıkladığı konuları `belgelerle` ( edebi,felsefi, tıbbi, tarihsel, siyasal,yb. )kanıtlama isteği ve biraz188 da geniş kültürünü(erudition) bir çeşit bilgiçliklikle okucuya aktarma arzusu, Gürpınarı bu kültür dünyasını oluşturmaya itmiştir. Çok çeşitli alanlara yayılan bu Fransız kültür dünyasının niteliklerini aşağıdaki şekilde belirledik. I - İstanbulda ki Fransız varlığa,: Çeşitli tipte ve meslekten Fransızlar( serbest meslekli kişiler, günlerini çeşitli eğlenceler içinde geçiren, `sefa hat` düşkünü `madam` ve `mösyö`ler, asker, papaz ve turistler... ) Fransız kurumları (Elçilik, okullar, şirketler, lokan ta, vb;) ; Fransız basını (bu dönemde İstanbula gelen fransız gazete ve dergileri ve İstanbulda ki fransızca basın), Fransızca kitaplar(( fransızca okuma alışkanlığı... ) oran sız, malları (kumaş, parfüm, vb.), Fransız parası (fransız frangının geçerliliği), Fransız müziği (şarkılar ve besteciler), Fransız mutfağı (yemek ve içkiler) ve çeşitli yerlere ve rilmiş fransızca adlar (`Pötişan` (petit champs), `Bongu lokantası` (restaurant Bon goÛt),vb.) II - Fransız dili( fransızca sözcük ve cümleler: Gürpınar m bütün eserlerinde geçen fransızca kelime sayısı yaklaşık 6.500 dür. Türkçeleştirilmiş ve tekrarlanmış sözcüklerle birlikte bu sayı 18.500 'e ulaşır...) III - Alafranga yada belirli bir Fransız imgesi: çeşitli tepkilere yol açan alafranga akımı, `fransızlaşmak` arzusu ve buna duyulan tepki...) IV - Fransa ve Fransızlar(Fransa, Paris ve Fransızlara yapılmış çeşitli atıflar, ve bunlar üzerine çeşitli gözlemler) V - Fransız edebiyatı (Fransız edebiyatı, fransız yazarları ve eserleri ile bu eserlerden yapılmış alıntılar, değişik189 gözlem ve eleştiriler.. i ) VI - Çeşitli özel isimler(Doksanı askın kişi(devlet adamları, sanatlılar, bil im adamları, vb.) ve yer adları çeşitli atıflar, gözlemler. t. ) Sonuç olarak bu kültür dünyası Gürpınar için hem sürekli ve çok yönlü(edebi, felsefi, ruhsal, tıbsal, tarihsel, siyasal, vb.)bir eğitim olmuş, hem de eserlerinde sık sık çeşitli biçimlerde işleyip gözlemlediği çok geniş ve renkli bir alan oluşturmuştur.

184 RESUME DE LA THESE A partir de la dauxieme moitie du XIX siecle,la France a öpere un domaine d 'action culturel tres influent dans 1' empire ot t omanfl' influence de la culture française etait telle q^il şerait sans doute tres difficile de ci- ter un intellectuel qui n'ait pas subi 1'influece multiple de celle-ci. Hüseyin Rahmi Gürp mar ( 1864-1944),etan t un intellectuel typique de cette periode a debuts' sa carriere litteraire a cette periode ou dominait amplement la culture française. Gürpınar, `romancier de moeurs` a peint la vie de diffe- rents milieux sociaux d 'İstanbul en des fresques vivants (environ 1885-1930) par une miautie propre aux natura- listes. Divers aspects de la culture française se manifestent dans ses oeuvres qui sont le plus frequemment de carac- tere social e t philosophique.En raison de leur trait un peu occasionnel et discontinu,ces aspects ne peuvent au premier abord presenter au lecteur une unite de fond dans une oeuvre,cepandant dans 1' ensemble de son Oeuvre,ils foment un curieux Univers français.Les circonstances historiques et culturelles de lf epoque( influence multi- dimensionnelle de la culture française) et 1' interest qu@ porte Gürpınar des son adolescence a la culture française sont d'une importance primordiale pour la naissance de cet Univers. Particulierement ce dernier nous parait plus determinant ; la conception de roman de Gürpınar, son sou- ci d'instruire la lecteur, ses critiques portant sur de185 divers suj eta (lettres, philosophic, politique, e tc. ), son ar dent desir de se confirmer par lea `documents` et `argu- ments`(de source française) vis-a-vis d'une these oud*une explication quelconque,et egalement le gout d'etaler sa vaste culture (encvclopedique) qui va jusqu'a un certain p6dantisme,touö contribüent a la naissance de cet Univers. UTous avons indique ci-dessous le champs vaste de cet Uni- vers culturel; I - Presence française â İstanbul; Personnages francais(personnages de professions liberales, femmes et hommes mondains,militairs,religieux et touristes), divers etablissements(Ambassade de France, ecoles,societes commerciales, restaurant, etc), presse française (journaux et revues venant de la France et presse en français â Istan bul.),livreşı__fran£aİ£(goût de lectures en français),mar- chandises françaises(tissus, parTumerie, etc. ), argent fran çais (circulation du franc français...),musique française (chansons et compositeurs français ), cuisine française (re- pas et boissons)et noms français donne`s â divers endroits `Pötişan` (petit champs), `Bon gu` lokantası (Restaur an t `Bon goût`)etc.) II - Langue française (mots français et phrasas en fran çais ;le nombre des mots est environ 6.500, et avec les mots truquises et repete's ce chiffre s'eleve â environ 18.500.) III - `Alafranga` ou une certaine image du FranpaJa^le mouvement `alafranga` e& reactions qu'il provoquesle `goût de se franciser` et une certaine franc ophobie... )186 IV - France et francais( divers traits qui se rapportent a la f ranee, â Paris et aux Français.) V - Lettres franchises (diverses observations et critiques inte*ressantes sur les lettres, e`criv ins,oeuvres et bi- tations d'auteurs et d'oeuvres français...) VI - loms propres françaisÇune cinquantaine d'hommes d'E- tat,politiciens, artistes, scient if iques, etc, ) En bref,L'Univers français est â la fois une formation continue et mult iple (litteraire, philosophique, psycholo- gique,sociologique, medical, hist orique, politique, etc.) e t un champs vaste et colore qu'il tie cesse de cultiver.