Bellek ve dikkat fonksiyonlarını ölçen nöropsikolojik testlerin faktör yapısının görgül ve istatistiksel yollardan değerlendirilmesi

Abstract

11 ÖZET Bu araştırmanın iki temel amacı bulunmaktadır. Araştırmanın birinci aşamasını oluşturan bu amaçlardan ilki, bir sözel bellek ve öğrenme testi olan İşitsel Sözel Öğrenme Testi (Auditory Verbal Learning Test: AVLT)'nin Türk Diline uyarlanmasıyla ilgilidir. Araştırmanın bu aşamasında Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi birinci sınıf öğrencileri ve Türk Dili ve Edebiyatı, Yabancı Diller Yüksek Okulu öğretim üyeleri ile Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dilbilimi Bölümü son sınıf öğrencileri ve öğretim üyeleri ile Türk Dili ve Edebiyatı öğretim üyeleri olmak üzere toplam 167 denek kullanılmıştır. Denekler, AVLT'nin malzemesini oluşturan kelimelerin Türk dili açısından sıklığım ortaya çıkarmak amacıyla 8 ayrı işlem aşamasını içeren uygulamalara tabi tutulmuşlardır. Ölçümlerin değerlendirilmesinde sıklık sayımı analizi kullanılmıştır. Bu analizlerin sonucunda, AVLT'nin Hatırlama Listesinde kullanılmak üzere en yüksek sıklığa sahip 30 kelime ile testin Tanıma Listesinde kullanılmak üzere, bu 30 kelimeye sessel, anlamsal ve hem sessel hem anlamsal yönden benzeyen 20 çeldirici kelime belirlenmiştir. Araştırmanın diğer amacı, bellek ve dikkat fonksiyonlarım ölçmede kullanılan AVLT, Wechsler Bellek Ölçeği - Yeniden Düzenlenmiş Formu (WMS-R), Görsel İşitsel Sayı Dizileri Testi B Formu (GİSD-B) ve Sayı Dizilerini Öğrenme Testi (SDÖT)'nin aralarında oluşturduğu faktör yapısını irdelemektir. Bu amaç doğrultusunda denek olarak Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi FenIll Edebiyat Fakültesi öğrencilerinin oluşturduğu 140 kişiden yararlanılmıştır. Deneklere 4 test iki ayrı oturumda ve sıraları dengelenerek sunulmuştur. Aynı testör tarafından uygulanan testlerin uygulama süresi 150 dakika olmuştur. Ölçümlerin değerlendirilmesinde faktör analizi tekniği kullanılmıştır. Dört testin kendi içlerindeki faktör örüntüsünde SDÖT ve GİSD-B'nin herbiri tek faktörle açıklanırken, AVLT ve WMS-R'nin ölçtüğü davrananların birden fazla faktörle açıklandığı görülmüştür. Dört testin birbirleri arasındaki faktör örüntüsünde ise ortaya üç faktör çıkmıştır. Bu faktörlerden ilki WMS-R'ın Ters ve Düz Sayı Dizileri Alttestleri ile GİSD-B'nin İşitsel-Sözel, Görsel-Sözel, İşitsel- Yazılı ve Görsel-Yazıh Attestlerinin oluşturduğu faktör yapısıyla ilgili olmuştur. Bu davranışsal fenomenin `Dikkat ve Konsantrasyon` olarak adlandırılması uygun görülmüştür. İkinci faktör WMS-R'nin Sözel Çağrışım Çiftleri I ve II, Mantıksal Bellek I ve II Alttestleri ile AVLT'nin Bozucu Etki Alttestinin oluşturduğu faktör yapısıyla ilgilidir. Bu fenomen `Çağrışımsal Nitelikli Sözel Malzemenin Öğrenilmesi ve Hatırlanması` ya da `Hatırda Tutma` olarak adlandırılmıştır. Üçüncü faktör ise AVLT'nin Toplam Serbest Hatırlama, Hatırda Tutma, Gecikmiş Hatırlama ve Tanıma Alttestleri ile SDÖT'ün oluşturduğu faktör yapısıyla ilgili bulunmuş, bu fenomen `Çağrışımsal Nitelikli Olmayan Sözel MalzemeninIV Öğrenilmesi ve Hatırlanması` olarak adlandırılmıştır. Elde edilen bulgular denek grubunun özellikleri ve faktör analizine ilişkin yöntemsel sorunlar açısından tartışılmıştır.

ABSTRAKT The present study had two goals. The first goal was adaptation of Auditory Verbal Learning Test (AVLT), a verbal memory and learning test, to Turkish Language. 167 subjects was used in this phase of the study among whom were the first year students of the Faculty of Literature, lecturers of Departments of Foreign Languages, and the Turkish Language and Literature of the Hacettepe University and final year students and the lecturers of Department of Linguistics of Faculty of Language, History and Geography of Ankara University. Different groups of subjects were used in 8 studies aimed at investigating the frequency in Turkish language of the words that form the AVLT's materials. As a consequence of these studies, 30 words with the highest frequency were identified and were used in the AVLT's Free Recall List. 20 words that were phonemically, semantically, and both phonemically and semantically similar to these 30 words were identified and used in AVLT's Recognition List. The second goal of the study was the assessment of the factor structure formed by AVLT, Wechsler Memory Scale - Revised (WMS-R), Visual-Aural Digit Span Test Form B (GİSD-B), Serial Digit Learning Test (SDÖT). 140 subjects from the students of Faculty of Literature of the Hacettepe University, Faculty of Language of the Middle East Technical University were used as subjects. All tests were administered by the same testor in 2 blocks of 2 tests in counterbalanced order.VI The result of the factor analysis demonstrated that AVLT and WMS-R were described with more than one factor while SDÖT and GİSD-B were each described with a single factor. The factor pattern among the four tests demonstrated the existence of three factors. The first factors were formed by WMS-R's Backward an Forward Digit Span Subtests and by GİSD-B's Aural- Verbal, Visual- Verbal, Aural-Written and Visual- Written Subtests. This behavioural phenomenon was named as `Attention and Concentration`. The second factor was formed by AVLT's Proactive Interference Subtest and by WMS-R's Logical Memory I and II and Verbal Paired Associates I and II Subtests. The behavioural phenomenon was named as `Learning and Remembering of Verbal Material of Associative Nature` or `Retention`. The third factor was formed by AVLT's Total Free Recall, Retention, Delayed Recall and Recognition Subtests and by SDÖT. The behavioural phenomenon was named as `Learning and Remembering of Non- Associative Verbal Material`. The findings obtained were discussed with respect to the methodological problems of factor analysis, and the characteristics of the subject group used in the present study. Recommendations were made for prospective studies.