Çalışma belleğinin yapısal ve işlemsel kapasitesinin faktör analitik ve deneysel çalışmalarla belirlenmesi

Abstract

Araştırmanın amacı, çalışma belleğinin, yapısal ve işlemsel kapasitesinin gerek çeşitli uzam ölçümlerinin bir arada kullanılmasıyla ve gerekse akü yürütme görevine dayalı deneysel değişimlemelerle görgül olarak İncelenmesidir. Bu amacı gerçekleştirmeye yönelik olarak araştırma üç aşamadan oluşmuştur. Araştırmanın tamamı için 120 kız, 120 erkek olmak üzere toplam 240 üniversite öğrencisinden yararlanılmıştır. Bu deneklerin 100'ü (50 kız, 50 erkek) birinci aşamaya, 60'ı (30 kız, 30 erkek) ikinci aşamaya ve 801 (40 kız, 40 erkek) ise üçüncü aşamaya katılmıştır. Birinci aşamada çalışma belleğinin depolama ve işleme kapasitesine karşılık gelen beş karmaşık uzam görevi ile sadece depolama bileşenine karşılık gelen İki basit uzam görevinin faktör örüntüleri İncelenmiştir. Ayrıca depolamaya yönelik iki basit uzam görevinin, karmaşık uzam görevlerinin her bilini yordayıp yordamadığına ve tüm uzam görevleri ile Wisconsin Kart Eşleme Testi'nden (WCSI) alınan puanlar arasındaki korelasyonlara bakılmıştır. Araştırmanın İkinci aşamasında, akıl yürütme yeteneği üzerinde, iki farklı görev türü açısından çalışma belleğinin yapısal ve işlemsel kapasitesi ayrı ayrı belirlenmiştir. Böylelikle görev türü (mekansal, sayısal) kapasite türü (yapısal, işlemsel) değişkenlerinin, bilgisayar programlı bir akıl yürütme görevi üzerindeki temel ve ortak etkileri 2 x 2lik, son faktörde tekrar ölçümlü deney düzenine uygun varyans analiziyle incelenmiştir. Yine bu aşamada, bağımsız değişken düzeylerinin oluşturduğu dört farklı koşulun her biri ile WCSTPden alınan puanlar arasındaki ilişkilere bakılmıştır. Üçüncü aşamada ise, ikinci aşamada kullanılan akıl yürütme görevinden alınan puanlar ve reaksiyon zamanı ölçümleri üzerinde,depolama ve İşleme kapasitesine İlişkin yükün birlikte artışı İncelenmiştir. Bu aşamada cinsiyet (kız, erkek), görev türü (mekansal, sayısal), yapısal değişken sayısı (1,2,3) ve İşlem sayısı (1,2,3) değişkenlerinin temel ve ortak etkileri 2 x 2 x 3 x 3lük, son İki faktörde tekrar ölçümlü deney düzenine uygun varyans analizi tekniğiyle incelenmiştir. Araştırma bulguları, birinci aşamada, çalışma belleğini ölçmek amacıyla kullanılan uzam görevlerinin içerdikleri malzemenin özellikleri doğrultusunda üç faktör altında toplandığını göstermiştir. Bu aşamada, basit uzam görevlerinden sayı dizisi uzamı görevinin, diğer karmaşık uzam görevlerinin hepsini anlamlı düzeyde yordadığı bulunmuştur. Ayrıca WCST puanlarının özellikle Sayısal İçerikli Karmaşık Uzam Görevleriyle olan korelasyonları da anlamlı düzeyde bulunmuştur. İkinci aşamadan elde edilen sonuçlara göre; görev türü değişkeninin, akıl yürütme görevinden alınan puanlar üzerinde anlamlı bir temel etkisi bulunmaktadır. Aynca bu aşamadan elde edilen sonuçlara göre, WCSTnin daha çok mekansal görev türü ve işlemsel kapasite türü koşulu altında alınan puanlarla ilişkili olduğu görülmüştür. Son aşamada, görev türü, yapısal değişken sayısı ve işlem sayısı değişkenlerinin akıl yürütme görevinden alınan puanlar üzerindeki temel etkileri anlamlı bulunmuştur. Benzer şekilde, görev türü ve cinsiyet, görev türü ve yapısal değişken sayısı, görev türü ve işlem sayısı değişkenlerinin ortak etkileri de anlamlı düzeyde bulunmuştur. Üçüncü aşamadaki reaksiyon zamanına ilişkin varyans analizi sonuçlarına göre ise, yine görev türü, yapısal değişken sayısı ve işlem sayısı değişkenlerinin temel etkilerinin anlamlı düzeyde olduğu bulunmuştur. Buna karşın reaksiyon zamanı açısından, sadece görev türü ve işlem sayısı değişkenlerine ilişkin ortak etkinin anlamlı düzeyde olduğu görülmüştür.

The principle aim of this study was to empirically examine the structural and procedural capacities of working memory, both through using the various span measurements and a reasoning task based upon experimental manipulations. The research consisted of three phases. A total of 240 university students (120 females and 120 males) participated in this research. The first phase involved 100 subjects (50 females, 50 males). There were 60 subjects (30 females, 30 males) in the second phase, and 80 subjects (40 females, 40 males) in the last phase. In the first phase, the factor patterns of five complex span tasks regarding the storage and processing capacities of working memory and of two simple span tasks in relation only to the storage component were investigated. In addition, the same data were also evaluated to see if it was possible to predict each complex span task from the simple span tasks. The correlations between scores from all span tasks and from Wisconsin Card Sorting Test (WCST) were also calculated. In the second phase, the effects of structural and procedural capacities of working memory on the scores obtained from the reasoning task were determined separately by two different tasks. The main and interaction effects of two types of task (spatial vs. numerical) and two types of capacity (structural vs. procedural) on a computarized reasoning task were analyzed by 2 x 2 factorial ANOVA with repeated measures on the last factor. The correlations between four different conditions consisting of the levels of independent variables and WCST scores were also examined. The increase of the storage and the processing capacity loads upon the scores obtained from the reasoning task, which was the same as the one used in the second phase of the research, and upon the reaction timeVI measurements taken from the reasoning task were introduced at the third stage. In this phase of the study, the main and interaction effects of sex (female vs. male), type of task (spatial vs. numerical), the number of structural variable (1,2,3) and the number of processes (1,2,3) were investigated by 2x2x3x3 factorial ANOVA with repeated measures on the last two factors. Findings demonstrated that in the first phase, span tasks measuring the working memory were clustered under three factors according to characteristics of the materials that they contain. It was also found that digit span task, being one of the simple span tasks, significantly predicted all other complex span tasks. Besides, correlations between WCST scores and especially complex span tasks with numerical content were found significant. According to the results of the second phase, the type of task variable had a main effect on the scores that were obtained through the reasoning task. The number of correlations between WCST scores and reasoning task scores obtained under the condition of spatial task and procedural capacity were more than those obtained under the other conditions. In the last phase, the data showed that there were significant main effects of the type of task variable, the number of structural variable and the number of processes upon the scores of the reasoning task. In a similar manner, the results of ANOVA showed that the effects of type of task variable significantly interacted with sex, the number of structural variable, and the number of processes. An ANOVA conducted on reaction time data revealed that main effects of the type of task variable, the number of structural variable, the number of processes were significant, and there was also a significant interaction effect between the type of task variable and the number of processes.