13-14. yüzyıllara ait çan gövdeli şamdanların incelenmesi

Abstract

ÖZET Bu çalışma 13.-14. yüzyıllara ait çan gövdeli Anadolu şamdanlarını içermektedir. Anadolu maden sanatı içinde özel bir yere sahip olan 13.-14. yüzyıllara ait çan gövdeli şamdanlar tarih ve köken sorunu ile bugüne kadar araştırmacılara konu olmaya devam etmektedir. Yapılan müze araştırmaları sonucunda, İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nde 10, Bursa Türk ve îslam Eserleri Müzesi'nde 3, Konya Mevlana Müzesi'nde 3, Ankara Etnografya Müzesi'nde 2 ve Sadberk Hanım Müzesi'nde 3 olmak üzere gruba ait 21 şamdan tespit edilmiştir. Türkiye müzeleriyle birlikte, yurt dışı müze ve özel koleksiyonlarda bu gruba ait 63 örnek belirlenmiştir. Çalışmamızın katalog bölümüne 21'i Türkiye müzelerinden, 17'si yurt dışı müze ve özel koleksiyonlardan olmak üzere 38 şamdan dahil edilmiştir. Yurt dışı örneklerin katalog bilgileri ilgili yayınlardan elde edilebilen veriler doğrultusunda hazırlanmıştır. Bü arada, öncelikle kendi örneklerimiz için oluşturduğumuz katalog sistemine bağlı kalınmaya çalışılmıştır. Yayınlarda haklarında kataloga dahil edilebilecek kadar bilgi bulunmayan 16 şamdanla ilgili bir tablo oluşturulmuş ve veriler değerlendirme bölümünde ilgili grup içinde ele alınmıştır. Çalışmanın sonunda kendi çalışmamız dahilindeki şamdanlar ile yayınlarda haklarında bilgi olmayıp, yalnızca isimleri geçen toplam 63 şamdanın hangi müze ve koleksiyonlarda olduğunu belirtir bir liste verilmiştir. Çalışmamız sırasında 13.-14. yüzyıllara ait çan gövdeli şamdanlar ile ilgili yayınların azlığı ve yetersizliği dikkat çekmiştir. Ulaşılabilen en yeni yayın 1985 yılına aittir. Bu çalışmada, yaptığımız müze araştırmaları sonucunda belirlenen şamdanlarla, sayılı yayınlardan elde edilebilen şamdanlar bir araya getirilerek, genel bir değerlendirmeye gidilmiştir. Eserler kendi içinde ve Ortaçağ İslam maden sanatı içinde, malzeme- teknik, form- boyut, süsleme çeşidi ve programı ve üslup açısından değerlendirilerek, süsleme programı açısından, mimari yapılar, mezar taşları, çini, seramik ve minyatürörnekleri ile karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Bu benzerlik ve farklılıklardan yola çıkarak yapım yeri ve tarih sorununa değinilmiştir. Kandil ve şamdanlar ışık vermek amacıyla kullanılan araçlar olmalarının yanı sıra, taşıdıkları sembolik anlamlar açısından da maden sanatı içindeki yerlerini özelleştirirler. Bu aydınlatma araçlarının, soyut olan tanrı kavramının somut olarak ifade şekli olarak ilahi ışık ve ilahi bilgiyi sembolize ettikleri düşünülebilir. Maden eserler, özellikle de değerli madenlerden yapılanlar, tüm el sanatı ürünleri içinde sahipleri için güç ve statü göstergesi sayılmaları nedeniyle ön plana çıkar. Altın ve gümüş kakmalı süslemeleri ve genellikle sultani hayata dair betimleme programları düşünüldüğünde, ele aldığımız grup, yönetime ait güç ve statünün bir göstergesi sayılabilir. Çalışmamızda, geometrik geçme ve çiçek rozeti bezemeli grup olarak adlandırdığımız şamdanlar ise, tann-yönetici gücü- ışığın birleştirilmesini doğrudan vurguluyor olmaları açısından dikkate değerdir. Çalışmada, özellikle giriş ve değerlendirme bölümlerinde vurgulandığı gibi, şamdanların yalnız maden sanatı içindeki yeri ve önemi belirlenmeye çalışılmamış, aynı zamanda din-sanat bağlantısının da vurgulanması amaçlanmıştır.

SUMMARY In this study, Anatolian bell-shaped candlesticks were researched which belong to 13th and 14th centuries. The bell-shaped candlesticks, which belong to 13th and 14th centuries have a specific role in Anatolian metalwork, have still been a topic for researchers up to now dealing with the historical and original matter. This group has 63 examples as far as we were able to determine througout the world and in special collection. 21 candlesticks were defined accoring to the researches of the museum. 10 in the Istanbul Museum of Turkish and Islamic Arts, 3 in the Bursa Museum of Turkish and Islamic Arts, 3 in the Konya Mevlana Museum, 2 in the Ankara Etnography Museum, 3 in the Sadberk Hanım Museum. 63 samples were defined dealing with this group on the abroad museums and in the private collections with the Turkish Museums. To the catalogue part of our study totally 38 candlesticks were included, 21 from Turkish museums, 17 from abroad and private collections. The catalogue information of abroad samples was prepared in parallel with the data gained from related publications. On the other hand, first of all, we have tried to base upon the catalogue which we prepared especially for our samples. A table was made about 16 candlesticks whose iformation is inadequate to be issued in the catalogue and have been dealt with in the evaluation part. At the and of this study, a list in which together with the samples included in our study 63 samples listed written only with their names and whose information is inadequate was given. This list also shows the place of the museum and the collections where they have been exhibited. The scarcity and inadequance at the issues related to the bell-shaped candlesticks belonging to 13th andl4th centuries have taken our attention. The most recent issue which we were able to reach dates back to 1985. In this study, as a conclusion by combining the samples gathered from the scarce issues and evaluation has been made.IV From the point of material, technique, form, dimension, types of decoration, programme and style the works of art have been estimated in itself and in Middle Ages Islamic metalworks. Architectural buildings, tomb stones, tiles, ceramics and miniature samples have been compared with the decoration programme of candlesticks in our research study. Not only the candlesticks have been used for enlightment but also they specify their place of view. These enlightment tools are a concrete description of the abstract concept of God. They symbolize the sacred light and knowledge. They become distinctive in all handcrafts products because of their power and prestige. Especially the decorations which were inlayed with gold and silver and descriptions dealing with the lifestyle of the sultans, the group that we deal with is the exact sign of the power of the ruling and prestige. In our study the candlesticks, which were decorated with flower rozette and geometric intersection are very important from a point of emphasizing the combination of God and ruling power by the light directly. As explained in the introduction and evaluation parts, the importance and place of the candlesticks not only in the metalworks but also in relation to religion-art have been tried to emphasize.