Çayeli ilçesi kentsel alan kullanım değişimlerinin belirlenmesi

Abstract

Kentler dinamik ve karmaşık yapıya sahip yerleşim alanlarıdır. Bu dinamik yapı, kentlerde hızlı nüfus artışından doğan yerleşim ihtiyacından kaynaklı çarpık kentleşme, endüstrileşme, tarım ve ticaret alanı oluşturma gibi nedenlerle sürekli değişime uğramaktadır. Bu değişimler sırasında alanların yanlış kullanımı doğal ve kültürel kaynakları büyük ölçüde etkilemektedir. Çalışma alanı olarak topoğrafik yapısından kaynaklı dağınık yerleşimlere sahip ve hızlı bir fiziki büyüme süreci gözlemlenen, çay tarımının merkezi olan Rize ili Çayeli ilçesi seçilmiştir. Çalışma, Çayeli ilçesinin geçmişten günümüze fiziki değişimlerinin ortaya konarak, bu değişimlerin çevre ilişkilerinin olumlu ve olumsuz etkilerinin tespit edilmesi, kentin değişim yönünün ve hızının belirlenmesini amaçlamıştır. Rize ili, Çayeli ilçesinin alan kullanımlarının zamansal değişiminin kent ölçeğinde ortaya konması için alan kullanımında gözlenen ve 1959, 1989, 2009, 2019 yıllarını kapsayan son 60 yılda 4 periyottaki zamansal değişimler, hava fotoğrafları, uydu görüntüleri, topoğrafik haritalar ve CBS yöntemi kullanılarak tespit edilmiştir. İlçe merkezindeki fiziksel değişimin zamansal olarak ortaya konması için 7 alan kullanım parametresi (yerleşim dokusu, tarım alanları, sanayi alanları, ormanlık alanlar, açık yeşil alanlar, ulaşım dokusu) belirlenmiştir. Çalışma sonucunda Çayeli ilçesinin 60 yıllık fiziki alan kullanım değişiminde; en fazla değişimin %450 oranla sanayi alanlarında ardından %406 artış ile ulaşımda olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte yerleşim dokusunda %250 artış ve deniz kıyısı değişiminde 69,41 ha artış olduğu belirlenmiştir. Buna karşın özellikle 1980'li yıllarda kentleşmenin etkisi ile açık yeşil alanlar, kentsel tarım alanları ve orman alanları zamansal olarak azalma göstermiş ve 1959-2019 yılı arasındaki 60 yıllık süreçte sırasıyla; açık yeşil alanlarda %13, kentsel tarım alanlarında %6, orman alanlarında %37 azalma meydana geldiği görülmüştür. Bu kapsamda zamansal değişimin ortaya çıkardığı sorunlar irdelenerek, yaşanabilir sürdürülebilir bir kent oluşturmak için ilçenin alan kullanımı ve plan kararlarına yönelik değerlendirmeler ve önerilere yer verilmiştir.

Cities are the settlements having a dynamic and complex structure. This dynamic structure is constantly changing due to unplanned urbanization, industrialization, creating agriculture and trade areas due to the need for settlements arising from rapid population growth in cities. The misuse of areas during these changes greatly affects natural and cultural resources. Çayeli district which is the center of tea agriculture, has scattered settlements and a rapid physical growth process due to its topographical structure was chosen as the study area. The aim of this study is to determine the positive and negative effects of past and present physical changes of Çayeli district and to determine the direction and speed of change in the city.In order to reveal the temporal change of the land uses of Çayeli in Rize province at the urban scale, the temporal changes in four periods over the last 60 years, which were observed in field use and covering the years 1959, 1989, 2009, 2019, were determined by using aerial photographs, satellite images and topographic maps and the GIS method. 7 area usage parameters (settlement pattern, agricultural areas, industrial areas, forest areas, light green areas, transportation pattern) were determined in order to reveal the physical change in the district center temporarily. The results of the study show that the highest change was observed in industrial areas with an increase of 450% and in transportation with an increase of 406% in the 60 years of the physical use changes of Çayeli district. Also, 250% increase in the settlement pattern and 69.41 ha increase in the coastal change was determined. On the other hand, light green areas, urban agricultural areas and forest areas decreased temporarily especially in 1980s and 13%, 6%, and 37% decrease was observed in light green areas, urban agricultural areas and forest areas during the 60 years between 1959 and 2019. In this context, the problems caused by the temporal change were examined and evaluations and suggestions were made for the use of the district and plan decisions to create a livable and sustainable city.