Ankara ili gıda festivallerinin kültür bilimi açısından incelenmesi

Abstract

Ankara İli Gıda Festivallerinin Kültür Bilimi Açısından İncelenmesi` adlı çalışma; giriş, yapı ve işlev olmak üzere üç ana bölümden oluşmuştur. Giriş bölümünde; araştırmanın konusu, amacı, kapsamı ve yöntemleri belirtilmiştir. Folklorun temel amaçlarından birinin de `hoş vakit geçirme eğlenme, eğlendirme` olması, çalışmanın ana amacını oluşturmuştur. Festivaller gibi halk eğlencelerinin geçmişten günümüze kadar kutlanan bir eğlence türü olduğu, eğlencelerin geçmişten günümüze aldığı adlardan görülebilir.`Bayram` kelimesiyle bir başlangıç yapan bu tür eğlenceler, dini geleneğin etkisinde kalmış olacak ki dini bayramların yanı sıra diğer eğlencelere de ad olarak kullanılmıştır. `Şenlik` kelimesinin de aynı tür eğlenceler, yani hasat sonu hayatın sıkıcı telaşından bir an için kaçıp kurtulma amacıyla yapılan festivaller için kullanılır.Turizmin de etkisiyle `Festival` kelimesi bu tür eğlenceler için kullanılan son adlandırma olmuştur. Ancak günümüzde pek çok festivalin değişik bölgelerde değişik isimlerle kutlandığı ve bu kutlanan festivallerin farklı amaçlarda (müzik, tiyatro, film) olduğu görülür. Türklerin sosyo-kültürel hayatı içinde eğlenceler, önemli yer tutar. Nevruz Bayramı, insan müdahalesinin olmadığı en önemli bayramlardandır. Nevruz, baharın gelişiyle kutlanır. Yaşam felsefesini ve beraberinde eğlence anlayışını da değiştiren Türkler, hasat sonrası (Çeçkar Bayramı) ekonomiye dayalı yani insan müdahalesinin var olduğu mevsimlik bayramların da tıpkı Nevruz Bayramı gibi hayatın döngülerinden etkilenerek kutlamıştır. Festivallerin yapısının incelendiği ikinci ana bölümde, festival öncesinde gerçekleştirilen ön hazırlıkların neler olduğu, kimler tarafından ve ne şekilde yürütüldüğüne dair bilgiler verilmiştir. Ayrıca örnek olması açısından bir festivalin hazırlanışı ve program haline getirilişi festivalin hazırlık aşamasından kapanış bölümüne kadar örneklendirilmiştir. Böylece program halinde sunulan festivalin yapısı; açılış, gösteri, ikram, yarışma ve ödül, kapanış gibi başlıklarda incelenmiştir. Açılış bölümündeki bazı kalıpların diğer festivallerle ortak olduğu görülmüştür. Gösteri, bütün festivaller için en fazla etkinliğin sergilendiği ve eğlencenin kültürelboyutunu içermesi açısından en canlı bölümü oluşturduğu bölümdür. Yapının diğer önemli kültürel öğesini ise ikram oluşturur. İkram, aynı zamanda yöre halkının yemek yeme kültürünü yani sofra adabını, tercih edilen yemek türlerini ve sunuş biçimlerini ortaya koyar. Bunlar aynı zamanda geleneksel öğelerin birer göstergeleridir. Yarışma ve ödül, festivallerin gerçekleştirilmesindeki asıl amacın, yapı olarak ortaya çıktığı bir bölümdür.Burada, hasat sonrası yöre halkı, ürününü yarışmalar aracılığıyla tanıtma fırsatını bulur. Yöre halkının ürününü görücüye çıkardığı yarışmalar, yöresel özellikleri dikkate alınmadan hazırlanan günümüzün `paket festivallerine karşı, alınmış doğal bir engeldir belki de. Çünkü, gıda festivallerinin yöresel özellikleri yani diğer halk eğlencelerinden ayrılan özelliklerini sadece `yarışma ve ödül` gibi etkinliklerde görebiliriz. Kapanış, her festivalde olduğu gibi biraz sönük, çoğu zaman belirgin bile olmayan bir törenle gerçekleşir. Son bölümde ise, festivallerin işlevleri incelemiştir. Festivallerin açık işlevi, hiç kuşkusuz halkı eğlendirmektir. Ancak bunun yanı sıra görünmeyen kapalı işlevleri de mevcuttur. Festivaller ekonomik, siyasi, sosyal ve psikolojik, kültürel gibi kapalı işlevlere sahiptir.Ekonomik işlevlerde festivalin düzenlendiği yörenin kalkınmasında ve ekonomik açıdan sorunların giderilmesinde bu tür eğlencelerin can simidi olarak görülmesinden bahsedilmiştir.Festivallerin siyasi işlevlerinde de bu tür eğlencelerin ekonomik işleve bağlı olarak dönemin siyasetçilerinden yöre halkının ekonomik sorunlarına çareler arama maksadıyla taleplerini bildirdiği bir mekan olarak verilmiştir. Buna karşılık siyasi bir kimliğe sahip olanlar da temsil ettikleri bölgenin yöre halkını memnun etmeye çalışırlar. Sosyal ve psikolojik işlevlerde, yöre halkının neden bu tür eğlencelere ilgi gösterdiklerine dair sosyal ve psikolojik açıklamalar yapılmıştır. Ayrıca, bireylerin bu tür eğlencelerle bulunduğu yöre içinde haber alma, topluma uyum sağlamayı öğrenme, yörenin dil söyleyiş, cümle yapısı, vücut hareketleri, giyim-kuşam gibi sosyal-kültürel yapısını tanıma açısından da festivallerin eğitme işlevlerinden bahsedilmiştir. Bunun yanı sıra bu tür festivallerin gerçekleştirilmesindeki diğer faktörlerden biri de halkın toplumsal ve kişisel baskılardan kaçıp kurtulduğu bir mekanizma olmasına da dikkat çekilmiştir. ııKültürel işlevlerde ise bireyin kendi kültürünü fğrendiği, öğrettiği ve kültürel değişmelerden bahsedilir. Geçmişin geleceği yaratmasıyla festivallerdeki geleneksel unsurlar (dans, müzik, yemek vb.) da kültürün yaşatılması ve aktarılması açısından oluşan kültürel işlevler üzerinde durulmuştur. m

This study,named `Investigation of Food Festivals in the City of Ankara in Terms of Folklore`, has been formed up as three main parts: introduction, structure, and functions. In the introduction part the subject, aim, scope and methods of the study have been stated. The main aim of the study was the fact that one of the basic aims of folklore is to have a good time, to enjoy and entertain people. Names that have been given to entertaintments from past to present show that public entertaintments like festivals are entertaintments held from past to present. This type of entertainment that started with the word `bayram` must have been affected by religion tradition as the the word has been used to refer to other entertaintments besides religious bayrams. The word `şenlik` has also been used for the same kind of entertaintments, that is for festivals that are held after harvest to get rid of the flurry of life for a moment. The word `festival` has been the last one to refer to this type of entertaintment. However, today it is seen that many, festi vals at different regions are held under different names and for different purposes (music,theatre, film). Entertaintment has a special place in socio-cultural life of Turkish people. `Nevruz Bayramı` is one of the most important bayrams that have no human interference. Nevruz is held when spring comes. Just like they celebrate Nevruz Bayramı, Turkish people, who changed their view of entertaintment together with their life philosophy, have celebrated seasonal bayrams that are based on economy after harvest, that is bayrams with human interference (Çeçkar Bayramı), being affected by the circles of life. The second chapter, in which the structure of festivals are studied, conveys information on what preperations are made before the festival, who makes these preperations and how. Also, to provide an example, how a festival is planned and turned into a program has been illustrated from the preperation stage to the closing stage. So the structure of the festival presented as a program has been studied under the headings ` opening, show, servings, competitions and prizes, and closing. Some of the forms in the openning stage share common characteristics with other festivals. Show stage is the the most lively stage where most activities are performed as it includes the culture side of entertaintment. Another important cultural element IVof the structure is servings. At the same time servings stage show the eating culture of the local people, their eating customs, preferred meals and serving style. These are also indicators of traditional elements.. Competition and prize is the stage where the real aim of festivals occur. Here, after the harvest, local people get the chance to introduce their product via competitions. As we can see the features distinguishing food festivals from other public entertaintments at the `competition and prize` activities, perhaps, competitions at which local people introduce their product is a natural precoution against the `packet festivals` which disregard the local features.As in other festivals, closing stage is a little bit extinguished, sometimes even without a clear ceremony. The last chapter focuses on the functions of the festivals. The obvious function of festivals is to entertain people. However, they have also some other covered functions like economic, political, social, psychological and cultural. For the economic function it has been mentioned that these festivals serve as a `life jacket` for the solution of the economic problems of the region where the festival is held as well as for its development. For their political function, based on the economic function of these entertaintments, these festivals are mentioned as places where local people state their demands from the politicians with the hope to find solutions. As an answer to these demands, politicians try to satisfy the local people of the region that they represent. For social and psychological functions, explanations about why local people show interesr to these kinds of entertaintments have been made. Furthermore, for educating functions of festivals in terms of learning about the socio-cultural structure, getting local news, learning how to adapt oneself to the society, learning local language and sentence structure, learning body movements and clothing have been stated. Besides this, as another factor to organize such kind of festivals, it has been pointed out that they are mechanisms through which people get away from social and personal pressures. As the cultural functions cultural change and learning and teaching ones own culture have been mentioned. It has been emphasized that since the past creates the future, traditional elements in festivals (dans, music, meals an the like) play an important role in continuing and transferring the culture.