Konya ekolojik şartlarında azotlu-fosforlu gübre uygulamaları ve bakteri ile aşılamanın, nohut çeşitlerinin (Cicer arietinum L.) dane verimi, danenin kimyasal kompozisyonu ve morfolojik özellikler üzerine etkileri ...

Abstract

147 7. ÖZET Bu araştırma, azotlu ve fosforlu gübre uygula maları ile bakteri aşılamasının `Seydişehir`, `Eser - 87` ve `ILC 195/2` nohut çeşitlerinde dane verimi, bitki bo yu, bitki basma meyve sayısı, ilk meyve yüksekliği, bin dane ağırlığı, danenin ham protein ve ham selüloz oranla rı üzerine etkilerini araştırmak maksadıyla yapılmıştır. Araştırma, Konya Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü tarlalarında yürütülmüştür. Konya ovası denizden ortalama 1020 m yükseklikte olup, step iklimi hakimdir. Kıs mevsimi sert ve soğuk, yaz mevsimi sıcak ve kurak geçmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık 10.5 C°, yıllık toplam yağış 323.7 mm dir. Deneme toprakları hafif ve orta alkali karakterde olup, fosfor denemeleri özellikle fosfor bakımından fakir topraklar üzerinde kurulmuştur. Söz konusu deneme alanlarındaki bitkiye yarayışlı fosfor miktarı 2.38-1.79 kg/ da arasında değişmektedir. Araştırma, `nohut çeşitleri bakteri-azot deneme si` ve `nohut çeşitleri fosfor denemesi` olmak üzere iki ayrı deneme halinde yürütülmüş olup, denemeler `tesadüf blokları` deneme metoduna göre faktöriyel olarak tertiplenmiştir. Her iki denemede de parseller, 2.10 m. X 4.00 m- = 8.40 ma ölçüsünde hazırlanmış olup. sıra arası 30 cm., sıra üzeri 16 cm olacak şekilde her parselde yedi148 sıraya el ile ekim yapılmıştır. Parsel baslarından birer bitki, parsel kenarlarından da birer sıra atılmak sure tiyle, 1.50 m. X 3.68m = 5.52 m=`lik alan hasat edilmiş tir. Uç deneme yılının ortalaması olarak en yüksek dane verimi, `Seydişehir` (bakteri-azot denemesinde 230.1 kg/da, fosfor denemesinde 234.7 kg/da) ve `Eser-87` (bak teri-azot denemesinde 235.6 kg/da, fosfor denemesinde 224.2 kg/da) çeşitlerinden elde edilmiştir. `ILC 195/2` çeşidinin dane verimi ise, bakteri-azot denemesinde 224.7 kg/da, fosfor denemesinde ise 207.2 kg/da olmuştur. Çe şitleri dane verimleri bakımından gruplandırmak gayesiyle yapılan `Duncan` çoklu karşılaştırma testi sonunda; `Sey dişehir` ve `Eser - 87` çeşitleri I. grupta, bu çeşitlere göre daha az dane verimi elde edilen `ILC 195/2` çeşidi ise II. grupta yer almıştır. Her üç deneme yılının ortalaması olarak, bakteri-azot ve fosfor denemelerinde sırasıyla `ILC 195/2` çeşidinin bitki boyu. 44.66 cm ve 44.13 cm. `Eser-87` çeşidinin bitki boyu, 37.10 ve 35.78 cm, `Seydişehir` çeşidinin bitki boyu da 35.16 cm ve 34.91 cm olmuştur. Deneme yıllarının ortalaması olmak üzere bitki başına en fazla meyve sayısı, bakteri-azot denemesinde 39.93 adet, fosfor denemesinde ise 39.40 adet olmak üzere `ILC 195/2` çeşidinde tesbit edilmiştir. `Eser-87` çeşi dinin bitki basına meyve sayısı, baktari-azot denemesinde 35.45 adet, fosfor denemesinde 37.58 adet, `Seydişehir`149 çeşidinin bitki basına meyve sayısı da, bakteri-azot denemesinde 32.40 adet, fosfor denemesinde ise 36.01 adet olmuştur. Bakteri-azot ve fosfor denemelerinde tesbit edilen ilk meyve yükseklikleri sırasıyla, `ILC 195/2` çeşidinde 24.16 cm ve 23.00 cm, `Seydişehir` çeşidinde 16.42 cm ve 16.41 cm, `Eser-87` çeşidinde ise, 16.26 cm. ve 15.91 cm'dir. En yüksek bin dane ağırlığı bakteri-azot deneme sinde 371.66 gr., fosfor denemesinde 344.78 gr. olmak ü- zere `Seydişehir` çeşidinde tesbit edilmiştir. `Eser 87` çeşidinin bin dane ağırlığı, bakteri-azot denemesinde 302.37 gr, fosfor denemesinde 285.56 gr, `ILC 195/2` çeşidinin bin dane ağırlığı ise, bakteri-azot denemesinde 265.94 gr, fosfor denemesinde de 259.43 gr olmuştur. Bütün denemelerde bitki boyu ve bitki basına meyve sayısı bakımından `ILC 195/2` çeşidi I., `Eser-87` çeşidi II.. `Seydişehir` çeşidi ise III. grupta yer al mıştır. İlk meyve yükseklikleri bakımından yapılan grup- landırmada ise `ILC 195/2` çeşidi I.. `Seydişehir` ve `Eser-87` çeşitleri de II. grubu meydana getirmişlerdir. Denemeye alman çeşitler içinde en yüksek bin dane ağırlığı `Seydişehir` çeşidinde tesbit edilmiştir. Nitekim `Duncan` çoklu karşılaştırma testine göre yapılan grup 1 andırmada `Seydişehir` çeşidi I. grupta, `Eser-87` çeşidi II. grupta, `ILC 195/2` çeşidi ise III. grupta yer almaştır.150 Çeşitlerin ham protein ve ham selüloz oranları bakteri azot denemesinde incelenmiştir. Uç deneme yılının ortalaması olarak en yüksek dane ham protein oranı `ILC 195/2` çeşidinde belirlenmiştir {% 24.42). Bu çeşidi aza lan sıra ile `Eser-87` {% 24.13) ve Seydişehir` {% 23.70) çeşitleri izlemiştir. `Duncan` çoklu karşılaştırma testi ne göre. `ILC 195/2` çeşidi her üç deneme yılında da I. (a) grupta, `Eser-87` çeşidi, 1989 yılında I. (a) diğer yıllarda II. (ab) grupta yer almıştır. `Seydişehir` çe şidi ise dane ham protein oranı bakımından her üç deneme yılında da II. grupta yer almıştır. En yüksek dane ham selüloz oranı `ILC 195/2` {% 4.05) çeşidinde tesbit e- dilmiş. bunu azalan sıra ile `Eser-87` (%3.98) ve `Seydi şehir` (% 3.88)çesitleri takib etmiştir. Dane ham selüloz oranı bakımından yapılan grup 1 andırmada, `ILC 195/2` çeşidi her üç deneme yılında da I. grupta yer almıştır. `E- ser-87` çeşidi 1988 ve 1989 yıllarında I. gruba, 1987 yılında da II. gruba girmiştir. `Seydişehir` çeşidi ise bütün deneme yıllarında son grupta yer almıştır. Gerek bakteri-azot ve gerekse fosfor denemele rinde uygulanan muameleler, çeşitlerin dane verimi, bitki boyu ve bitki başına meyve sayısını önemli derecede ar - tırmıstır. Ayrıca bakteri ile aşılama ve azotlu gübre uygulamaları danenin ham protein oranını artırmış buna karşılık, ham selüloz oranını düşürmüştür. Uygulanan muameler, çeşitlerin ilk meyve yüksekliği ve bin dane ağırlığı üzerine istatistik bakımdan etkili olmamıştır.151 Bakteri- azot denemesinde, çeşitlerin ortalaması olarak en yüksek dane verimi her üç deneme yılında da Nx+B ve Na+B ( üç deneme yılının ortalaması 248.2 ve 248.8 kg/da) kombinasyon lan uygulanan parsellerden elde edilmiştir. `Duncan` çoklu karşılaştırma testine göre yapılan gruplandırma sonunda, söz konusu kombinasyonların uygulandığı parsellerden elde edilen dane verimleri arasında bir farklılık görülmemiş ve her üç deneme yılında da I. grubu meydana getirmişlerdir. Fosfor denemelerinde ise en yüksek dane verimi 6.0 kg/da Pa0s hesabıyla fos forlu gübre uygulanan parsellerden elde edilmiş olup, (233.0 kg/da) uygulanan fosforlu gübre miktarı ve çeşitlerin dane verimi arasındaki ilişkilere göre en yüksek dane veriminin 7.0 kg/da P20s hesabıyla fosforlu gübre uygulanmsı sonunda, `Seydişehir` çeşidinden 264.5 kg/da, `Eser-87` çeşidinden 248.3kg/da, `ILC 195/2` çeşidinden de 244.7 kg/da dane verimi elde edilebileceği hesaplanmıştır. 1990 yılı gübre ürün fiatları dikkate alındığında. `Eser-87` çeşidine 6.3 kg/da Pa0o, `Seydişehir` çeşidine 6.2 kg/da Pa0s, `ILC 195/2` çeşidine ise 5.9 kg/da P20o hesabıyla fosforlu gübre uygulanması gerektiği ortaya çıkmıştır. Bakteri-azot denemesinde her üç deneme yılında da çeşitlerin ortalaması olarak en yüksek bitki boyu N2+B kombinasyonu uygulanan parsellerde ölçülmüştür (39.77cm) Yapılan `Duncan` testinde söz konusu parsellerde ölçülen bitki boyları bütün yıllar I. grupta yer almıştır. Fos-152 for denemesinde ise en yüksek bitki boyu iki deneme yılanda 9.0 kg/da Pa0s. bir deneme yılında da 6.0 kg/da Pa0o hesabıyla fosforlu gübre uygulanan parsellerde ölçülmüştür. Fosforlu gübre dozları ve nohut çeşitleri arsındaki ilişkilere göre, `Seydişehir` ve `ILC 195/2` çeşitlerinde 7.0 kg/da Pz0o hesabıyla fosforlu gübre uygulanması, `Eseı - 87` çeşidinde ise 8.0 kg/da Pa0o hesabıyla fosforlu gübre uygulanması ile en yüksek bitki boyuna ulaşılabileceği tesbit edilmiştir. Söz konusu güb re dozlarının uygulanması durumunda. `ILC 195/2`, `Eser- 87` ve `Seydişehir` çeşitlerinin bitki boylarının sıra sıyla 46.67 cm, 37.87 cm ve 37.13 cm'ye ulaşabileceği belirlenmiştir. Bakteri-azot denemelerinde bitki basma en fazla meyve sayısı, Na+B ve Nı+B (ortalama 37.59 adet ve 37.22 adet) kombinasyonları uygulanan parsellerde belirlenmiş olup, söz konusu parsellerde tesbit edilen bitki basma meyve sayıları, her üç deneme yılında da I. grubu meydana getirmişlerdir. Fosfor denemesinde ise bitki basma en fazla meyve sayısı, 1987 ve 1988 yıllarında 6.0 kg/da PaO» hesabıyla fosforlu gübre uygulanan, 1989 yılında ise 9.0 kg/da PaOs hesabıyla fosforlu gübre uygulanan parsellerde tesbit edilmiştir. Uygulanan fosforlu gübre miktarı ve çeşitlerin bitki basma meyve sayıları arasında belirlenen ilişkilere göre. bitki basma en fazla meyve sayısına `Seydişehir` çeşidinde 7.0 kg/da Pa0o (36.70 adet). `EserS7` (39.38 adet) ve `ILC 195/2` (40.66 adet)153 çeşitlerinde ise. 8.0 kg/da Pa0o. hesabıyla fosforlu gübre uygulanması sonunda ulaşılabileceği görülmüştür. Denemeye alınan çeşitlerin ortalaması olmak ü- zere. her üç deneme yılında da en yüksek ham protein o- ranı Na+B (% 24.84) kombinasyonu uygulanan parsellerden elde edilen danelerde tesbit edilmiş ve yapılan gruplandırma sonunda söz konusu parsellerden elde edilen daneler protein oranları bakımından I. grubu meydana getirmislerdir. En yüksek ham selüloz oranı ise, bakteri aşı laması ve azotlu gübre uygulaması yapılmayan kontrol (N0) parsellerinden elde edilen danelerde belirlenmiştir (% 4.37). Buna mukabil en düşük ham selüloz oranı ise N2+B {% 3.76) kombinasyonu uygulanan parsellerden elde edilen danelerde tesbit edilmiştir. Ham selüloz oranları bakı mından yapılan gruplandırma sonunda kontrol (No) parsel lerinden elde edilen daneler I. grupta yer alırken Na+B kombinasyonu uygulanan parsellerden elde edilen daneler ise son grubu meydana getirmişlerdir. 1987 yılında bakteri -azot denemesinde antraknoz hastalığı görülmüştür. Hastalıklı meyve yüzdesine göre yapılan değerlendirmede. `Seydişehir` {.% 9.98) ve `Eser- 87` {% 7.96) antraknoza hassas çeşit grubu içerisinde yer al-mıs. buna karşılık `ILC 195/2` {% 1.93) çeşidi ise antrak-noza mukavim çeşit olarak belirlenmiştir. `Seydişehir` ve `Esen - 87` çeşitlerinde tesbit e- dilen fonolojik gözlemlere ait değerler arasında önemli bir farklılık ortaya çıkmamış olup. bu çeşitlerde çıkış-154 tan hasat tarihine kadar gecen süre 75-94 gün arasında değişmiştir. Söz konusu çeşitlere göre çiceklenme. meyve bağlama ve hasat olgunluğu dönemleri biraz daha uzun olan `ILC 195/2` çeşidinde ise çıkıştan hasat olgunluğuna kadar geçen süre 79-99 gün arasında değişmiştir.