Mercimekte kışa mukavemet test metodu ve kışa mukavemetin morfolojik ve biyokimyasal bitki karakterleri ile ilişkisi konusunda bir araştırma

Abstract

öz Doktora Tezi MERCİMEKTE KIŞA MUKAVEMET TEST METODU ve KIŞA MUKAVEMETİN MORFOLOJİK ve BİYOKİMYASAL BİTKİ KARAKTERLERİ İLE İLİŞKİSİ KONUSUNDA BİR ARAŞTIRMA İsmail KÜSMENO?LU Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Abdülkadir AKÇİN 1995, Sayfa: 181 Jüri: Prof. Dr. Abdülkadir AKÇİN Prof. Dr. Didar ESER Prof. Dr. Yusuf KIRTOK Bu araştırma 1991 - 1994 yıllarında, `Sazak 91`, `Erzurum 89`, `ILL 465`, `ILL 468`, `ILL 662`, `ILL 1918`, `ILL 2590`, `ILL 3493`, `ILL 4400` ve `ILL 5582` mercimek hat ve çeşitleri kullanılarak, tarla şartlarında pratik bir kışa mukavemet test metodu geliştirmek, ayrıca bitkinin toprak üstü ve toprak altı morfolojik ve biyokimyasal karakterleri ile kışa mukavemet arasındaki ilişkiyi araştırmak amacıyla yürütülmüştür. Kışa mukavemet test metodu bölünmüş parseller deneme desenindekurulmuştur. Ana parsellerde üç haftalık zaman aralıkları ile kış öncesinde 1991 - 1992 yılında üç ve 1992 - 1993 yılında 4 olmak üzere yapılan ekim zamanı kullanılmıştır. Alt parsellerde ise 200 tane/m2 ve 400 tane/m2 olmak üzere iki farklı ekim sıklığı x çeşit faktörleri faktöriyel olarak üç tekerrürde denenmiştir. Kök çalışması da bölünmüş parseller deneme deseninde kurulmuş olup ana parsellerde; 4 kış öncesi ve 1 yazlık olmak üzere 5 ekim zamanı, alt parsellerde ise çeşitler kullanılmıştır. Morfolojik karakterleri ölçmek için çeşitler tesadüf parselleri deneme deseninde, üç tekerrürlü ve yazlık olarak ekilmiştir. Bu denemede, mercimek bitkisinin kışa mukavemeti üzerine ekim sıklığı ve ekim zamanı gibi kültürel uygulamaların önemli derecede etkide bulunduğu ortaya çıkmıştır. Ekim sıklıklarından kaynaklanan fark dayanıklı çeşitlerde daha fazla olurken toleranslı çeşitlerde azalmış ve hassas çeşitlerde ortadan kalkmıştır. Ekim zamanlarından da en fazla dayanıklı ve toleranslı çeşitler etkilenmiştir. Hassas çeşitler tüm ekim zamanlarında hassas reaksiyon gösterirken, dayanıklı ve toleranslı çeşitler Ekim ayı başında yapılan ekimlerde genel olarak kışa daha dayanıklı hale gelmişlerdir. Sonuçta kışa mukavemet test metodu için Ekim ayının ilk haftası en uygun ekim zamanı ve 400 tane/m2 en uygun ekim sıklığı olarak bulunmuştur. Kışa mukavemet ile çiçeklenmeye kadar geçen gün sayısı, olgunlaşmaya kadar geçen gün sayısı, bitki boyu, ilk bakla yüksekliği, bitkide bakla sayısı, bitki biyolojik verim, bitki tane verimi, bitkide sap verimi, yüz tane ağırlığı, tane çapı ve sapta hazmolunabilirlik, kök tipi, kök uzunluğu, kök uzunluğu/gövdeuzunluğu oranı, kök hacmi/gövde hacmi oranı, kuru kök ağırlığı/kuru gövde ağırlığı oranı, yaş kök ağırlığı/yaş gövde ağırlığı oranı arasındaki ilişki istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitler, 16 enzim sistemi yönünden incelendiğinde 6 enzim sisteminde toplam 8 isozyme (Aat2, Aat3, Acp, Idh, Lapl, Adhl, 6Pgdl, 6Pgd2) bakımından polimorphism bulunurken, 10 enzim yöününden çeşitler monomorphic bulunmuştur. Kışa mukavemet ile Acp ve Idh isozymeları arasında küçük bir ilişki bulunmuştur. ANAHTAR KELİMELER: Mercimek çeşit ve hatları, ekim zamanı, ekim sıklığı, kışa mukavemet, morfolojik karakterler, kalite karakterleri, kök karakterleri, isozyme.

VI ABSTRACT PhD Thesis A RESEARCH ON DEVELOPMENT OF SCREENING METHOD FOR WINTER HARDINESS and ASSOCIATION OF WINTER HARDINESS WITH MORPHOLOGIC TRAITS and ISOZYME MARKERS in LENTIL Ismail KÜSMENO?LU Selçuk University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agronomy Supervisor: Prof. Dr. Abdülkadir AKÇİN 1995, Page: 181 Jury: Prof. Dr. Abdülkadir AKÇİN Prof. Dr. Didar ESER Prof. Dr. Yusuf KIRTOK This research, using two released cultivars `Erzurum 89` and `Sazak 91` and 8 germplasm lines `ILL 465`, `ILL 468`, `ILL 662`, »ILL 1918`, `ILL 2590`, `ILL 3493`, `ILL 4400` and `ILL 5582`, was conducted between 1991 and 1994 to establish a screening method for winter hardiness, and to investigate the association of winter hardiness with morphological traits, root traits, quality traits and isozyme markers. Screening method experiment was conducted in split plot design with three replications. Date of sowing (three winter sowing in 1991 - 1992 and four winter sowing in 1992 - 1993VX1 seasons) was considered as main plot factor, and a factorial of seed density (200 seed/m2 and 400 seed/m2) x cultivars was considered as sub plot. Root study was also conducted in split plot design with three replications. Date of sowing, four of them before Winter and one in Spring was considered as main plot, and lentil cultivars as sub plot factors. Lentil cultivars were planted in the spring of 1992 in Randomized Complete Block Designs with three replications to measure the morphological traits. Results revealed that the effect of sowing date and density on the winter hardiness of lentil was significant. Sowing date and density affected resistant cultivars more than tolerant cultivars and no effect was present on susceptible cultivars. All susceptible cultivars became susceptible in all sowing date and density combinations. After all, the best differentiation of cultivars for winter hardiness was obtained from the planting date of first weak of October with 400 seeds/m2>. Significant association between winter hardiness and several plant traits (days to flowering time, days to maturity, plant height, height of first pod, pod number, biologic yield/plant, grain yield/plant, foliage yield/plant, 100 seed weight, seed diameter, digestibility, root type, root length, root length/ shoot length ratio, root volume/ shoot volume ratio, wet root weight/wet shoot weight ratio and dry root weight/dry shoot weight ratio) were observed. When these traits increased the cultivars became more winter hardy. Cultivars screened for 16 enzyme systems. Polymorphism for 8viii isozyme of 6 enzyme system (Aat2, Aat3, Acp, Idh, Lapl, Adhl, 6Pgdl, 6Pgd2) were found. A small association between winter hardiness and the isozymes, Acp and Idh, was also found. KEY WORDS: Lentil cultivars and lines, sowing date, sowing density, winter hardiness, morphologic traits, quality traits, root traits, isozyme.