Konya Çumra Ovasındaki yağmurlama sulamalarında uygulama sorunları

Abstract

79 ÖZET Bu çalışma Çumra Ovası'nda su tasarrufu ve sulama etkinliği yüksek bir sulama yöntemi olan yağmurlama sistemleri ile yapılan su uygulamalarının izlenmesi ve çiftçilerin bu yönde karşılaştıkları olumsuzlukların giderilmesinde yardımcı olabilecek tedbirlerin belirlenmesi amacı ile yapılmıştır. Araştırma alanında yağmurlama sulama değişik bitkilerin sulanmasında uygulanmaktadır. Ancak en yaygın uygulama şekerpancarında görülmektedir. Bu yüzden sulama uygulamalarının izlenme ve değerlendirilmesinde diğer faktörler de dikkate alınarak şeker pancarı sulamaları tercih edilmiştir. Bölgede şeker pancarı ziraatının bir kuruluşun himayesinde yapılması sebebi ile Çumra Ovası'nda en çok ekiliş oranına sahip 6 bölgeyi kapsayan saha pilot alan olarak belirlenmiştir. Pilot alanda; yağmurlama tesislerinin özellikleri, yağmurlama sulamanın uygulanma oranı, yağmurlama yöntemi ile su uygulamaları, su uygulama randımanı, yağmurlama sulamalarında su dağılımı, yağmurlama sulamasında rüzgar sürüklemesi ve buharlaşma ile su kaybı ve çiftçilerin sulama zamanını belirleme alışkanlıkları ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Yapılan bu çalışmadan elde edilen sonuçlar aşağıda özetlenmiştir. 1. Araştırmanın yapıldığı Çumra ovasında 7-8 bin adet yağmurlama tesisinin bulunduğu ve bu yağmurlama sistemlerinin taşınabilir özellikte olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Çumra ovasında sulanan alanların % 72.52'si yağmurlama yöntemi ile sulan makta, işletmeler bazında yağmurlama sulama sisteminin uygulanma oranı ise ortalama % 85.43 olarak bulunmuştur. Araştırma alanında yağmurlama sulamanın tercih edilme sinde birinci derecede etkili faktör, sulamanın kolay ve işçiliğinin az oluşudur. 2. Araştırma alanında yağmurlama sulamalarında büyük oranda (% 90.4) ye raltı su kaynaklan kullanılmaktadır. Sistemlerin % 93.2'sinin pompaj birimini moto pomp- oluşturmaktadır. Yağmurlama sistemlerinin boru hatlarında tamamen plastik borular kullanılmakta olup, ana hatlarda 75, 1 10 ve 75-1 10 mm çaplı bo-rular müşterek kullanılırken, lateral hatlarda 75 mm çaplı borular kullanılmaktadır. Bölgede çiftçilerin % 90.4'ü 4.5/4.8 mm meme çapındaki yağmurlama başlıklarının kullanmaktadırlar. 3. Yağmurlama sistemlerinin % 80'ininde sistem tek lateral olarak tertiplenmektedir. Tertiplenen laterallerin uzunluğu 35-200 m arasında değişmektedir. Çiftçilerin % 90.4'ü la-teral hattı 10 m aralıkla kaydırmaktadır. Tesislerin % 67.2'sinde80 lateral üzeri başlık aralığı 10 m, % 24.6'sında 5 m'dir. Çiftçilerin % 63'ü başlıkların tertip desenini 10 x 10 m (kare) biçiminde uygulamaktadır. 4. Araştırma alanında yağmurlama sistemlerinin işletme basınçları genelde düşüktür. Yağmurlama hatlarının ilk başlıklarında ölçülen işletme basınçları işletmelerin tamamında 2 atm ve bunun alünda, % 67'sinde 1.5 arm ve bunun altında bulunmuştur. 5. Araştırma alanında çiftçiler genelde toprak nem değeri solma noktası yada solma noktasının alüna düştüğünde sulama yapmaktadırlar. 6. Çiftçilerin bir durak için uyguladıkları sulama süreleri 2.5 ile 7 saat arasında değişmekte olup, ortalama 4.4 saattir. Sulama aralığı çiftçilerin % 70.6'sında 10 gündür. Yetişme mevsimi boyunca uygulanan sulama sayısı da 6 ile 10 arasında değişmektedir. 7. Yağmurlama hızı genelde yüksektir ve 11.86 ile 39.74 mm/h arasında değişmektedir. Yağmurlama hızı belirlenen tarlalarda ölçülen infiltrasyon hızlan da 6.0- 193 mm/h olarak belirlenmiştir. Ölçüm sonuçlarına göre çiftçilerin % 50'sinin tar lasında infiltrasyon hızı yağmurlama hızından daha küçüktür. 8. Yapılan su dağılım ölçmelerinin sonucuna göre, yağmurlamaların su dağılım yeknasıklığı % 72.86-% 91.17 arasında değişmiştir. Su dağılım yeknasaklığı düşük gerçekleşen yağmurlama tesislerinde su dağılımı ölçmeleri rüzgarlı ortamda gerçekleştirilmiştir. 9. Su dağılımı ölçümü gerçekleştirilen yağmurlama tesislerinde rüzgar sürüklemesi ve buharlaşma su kayıpları hesaplanmış ve bu kayıplar sistemlere göre % 6 ile % 18.51 arasında bulunmuş olup ortalama % 10.97'dir. 10. Yağmurlama sulamada tarla su uygulama randımanı % 64.09 ile % 95.39 arasında değişiklik göstermiş, ortalama değer % 81.39 olarak tesbit edilmiştir.

ABSTRACT PhD Thesis APPLICATION PROBLEMS OF SPRINKLER IRRIGATION IN KONYA ÇUMRA REGION Ramazan TOPAK Selçuk University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agricultural Structures and Irrigation Supervisor : Prof. Dr. Mehmet KARA 1996, Page : 88 Jury : Prof. Dr. Mehmet KARA Prof. Dr. Süreyya BAŞ Doç. Dr. Nizamettin ÇİFTÇİ This study was conducted to determine and evaluate the sprinkler irrigation applications in Konya-Çumra region. For this purpose, application rate of sprinkler in irrigated area for some farms, applied sprinkler systems and their characteristics, water application with sprinkler irrigation water distribution performance and field application efficiency were investigated. In this research was determined 73 sprinkler systems and their characteristics. In study the determination of field application efficiency 17, for water distribution 8 and for infiltration 10 tests was made. The results show that approximately 72 % of the irrigated area is irrigated by sprinkler method. All sprinklers in study area were portable types and they had single lateral. Farmers did not tend to use water excessively, but water was not applied to the field at the correct time. In general, field application efficiency in sprinkler irrigation is high and was determined avareage 81.39 %. Water distribution performances were in the range of 72.86 % and 91.37 % in sprinkler systems. Key Words : Sprinkler irrigation, portable sprinkler system, application rate, water distribution performance, field application efficiency.