Konya ekolojik şartlarında arpa çeşitlerinin (Hordeum vulgare l.) farklı çinko dozlarına tepkilerinin tespiti

Abstract

ÖZET DOKTORA TEZÎ KONYA EKOLOJİK ŞARTLARINDA ARPA ÇEŞİTLERİNİN (Hordeum vulgare L.) FARKLI ÇİNKO DOZLARINA TEPKİLERİNİN TESPİTİ Bakyt KENBAEV Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman : Doç. Dr. Bayram SADE 1997, Sayfa : 85 Jüri : Doç. Dr. Bayram SADE Bu araştırma, 1994-95 ve 1995-96 ürün yıllarında olmak üzere iki yıl süreyle farklı çinko dozlarının, Konya sulu şartlarında arpa çeşitlerinin verim, verim unsurları ve morfolojik özellikleri ile danede ham protein oranı, yaprak ve danede çinko konsan trasyonu üzerine olan etkilerini belirtmek amacıyla yürütülmüştür. Deneme topraklan killi bünyede ve organik madde bakımından fakir ve kireççe zengindir (% 41). Bu top raklar alkalin reaksiyon (pH = 8.7) göstermekte olup, çinko yönüyle (0.26 ppm) fakir dir. `Tesadüf Bloklarında Faktöriyel` deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kuru lan bu araştırmada, 4 farklı çinko dozu (kontrol, 0.9 kg/da Zn, 1.8 kg/da Zn ve 2.7 kg/ da Zn) ve 6 arpa çeşidi (Tokak 157/37, Erginel-90, Obruk-86, Bülbül-89, Cumhuriyet- 50 ve BDMA-13) kullanılmıştır. Her iki ürün yılında da dane verimi bakımından çeşitler ve çinko dozları arasındaki farklılık istatistikçi olarak önemli bulunmuştur. Kontrole göre çinko uygulanmasıyla dane veriminde 1994-95 ürün yılında % 29, 1995-96 ürün yılında ise % 16'lık bir artış olmuştur. Bununla birlikte, her iki ürün yılında da kontrol dışındaki tüm çinko dozları aynı verim grubunda yer almışlardır. Bu sebeple, optimum dane verimi açısından arpaya 0.9 kg/da çinko uygulaması tavsiye edilebilir. 1995-96 ürün yılında tüm çeşitlerin ortalaması olarak kontrolde yapraktaki çinko konsantrasyonu 10.55 ppm, danedeki çinko konsantrasyonu 9.94 ppm olmuştur. Bu değerler arpa için belirlenenkritik çinko değerlerinin altındadır. Bu deneme yılında, çinko dozundaki artışa bağlı ol arak yaprak ve danedeki çinko konsantrasyonu artmış ve 2.7 kg/da çinko uygulandığında yapraktaki çinko konsantrasyonu % 185'lik artışla 30.05 ppm'e, danedeki çinko konsantrasyonu ise % 122'lik bir artışla 20.00 ppm'e yükselmiştir. Bu araştırmada, çinko uygulanmasıyla verim komponentlerinde de önemli artışlar belirlenmiştir. Kontrole kıyasla 1994-95 ürün yılında çinko uygulanmasıyla bit ki boyu, başakta dane sayısı ve metrekarede başak sayısında sırasıyla % 28, % 31 ve % 35'lik, 1995-96 ürün yılında ise bu özelliklerde aynı sırasıyla, % 20, % 22 ve % 18'lik artışlar belirlenmiştir. DTPA ile ekstrakte edilebilir çinko miktarı 0.26 ppm olan bu toprakta, yaprak ve dane çinko konsantrasyonlarının kritik değerin altında bulunması, çinko uygulanmasıyla dane verimi, yaprak ve dane çinko konsantrasyonu ve bazı verim komponentlerinde belirlenen önemli artışlar çinko noksanlığının arpa verimini sınırlayan kritik bir beslenme probleminin olduğunu göstermiştir. Anahtar Kelimeler : Arpa, kireçli toprak, çinko noksanlığı, çinko sülfat, toprağa uygulama, yaprak ve danede çinko konsantrasyonu, dane ve rimi, verim unsurları, morfolojik özellikler, ham protein oranı.

ABSTRACT Ph. D. THESİS THE DETERMINATION OF RESPONSES OF BARLEY VARIETIES (Hordeum vulgare L.) TO DIFFERENT ZINC DOSES ON KONYA ECOLOGICAL CONDITIONS Bakyt KENBAEV Selçuk University Graduate School of Natural and Applied Science Department of Field Crops Supervisor : Ass. Prof. Dr. Bayram SADE 1997, Page : 85 Jury : Ass. Prof. Dr. Bayram SADE This research was conducted to determine the effects of different zinc doses on the yield, yield components and morphological characters, grain crude protein content, zinc concentration of leaf and grain of barley varieties grown under Konya irrigated conditions in 1994-95 and 1995-96 growing seasons for two years. The soils has clay structure and are low in organic matter but calcerous (41 %). The soils show alkaline reaction (pH = 8.7). and contain low DTPA-extractable Zn (0.26 ppm). In the research which arranged in the `radomized block experimental desingn` as factorial with three replications, 4 zinc doses (control, 0.9 kg da`* Zn, 1.8 kg da~l Zn and 2.7 kg da`1 Zn) and 6 barley varieties (Tokak 157/37, Erginel-90, Obruk-86, Bülbül-89, Cumhuyiret-50 and BDMA-13) were used. Relative increases in grain yield as a result of zinc application ranged 29 % and 16 % in 1994-95 and 1995-96 growing seasons, respectively. However, all zinc doses expect control placed in the same yield group. So, it suggested that application of 0.9 kg da`* zinc to barley for optimum grain yield. In the control plants, zinc concentrations in leaves and grains were 10.55 ppm and 9.94 ppm respectively as the mean of all varieties in 1995-96 years. These concentration were below the critical zinc concentration to barley. In this year, zinc concentrations in leaves and grains were increased by zinc doses, and relative increases min zinc concentration of leaves and grains resulting from Zn application of 2.7 kg da'l were 185 % (30.05 ppm) and 122 % (22.00 ppm) respectively. Results obtained also show significant increases in yield components as a result of zinc application. Relative increases in plant height, grain number per spike and spike number per square meter from zinc application acording to control were 28 %, 31 % and 35 % respectively in 1994-95 and 20 %, 22 % and 18 %, respectively in 1995-96. The results demonstrated that Zn deficiency is a critical nutritional problem limiting barley production in Konya. The results also showed that Zn concentrations in leaves and grains were below the critical zinc concentration, and significant increases in grain yield, zinc concentrations of leaves and grains and some yield components as a result of zinc application were found. Key Words : Barley, calcereous soil, zinc deficiency, zinc, application to soil, zinc concentrations in leaves and grains, grain yield, yield components, morphological characters, crude protein level. IV