1873-1896 krizi: Kapitalizmin uluslararasılaşması ve Osmanlı iktisadiyatı

Abstract

1873-1896 Krizi, tarihi gelişimi içinde kapitalizmin ilk genel krizidir. Dönemin yazarları tarafından ?Büyük Depresyon? diye adlandırılan bu krizin başlıca özelliği ürün fiyatlarındaki inatçı deflasyondan kaynaklanan karlılık sorunu ve olumsuz yatırım şartlarıydı. Ancak dönem boyunca, üretim ve dış ticaret giderek azalan bir hızla da olsa artmaya devam etti.Krizin ortaya koyduğu karlılık sorununu aşmak için başlıca kapitalist ülkelerde, korumacı gümrük tarifeleri, tekelci birlikler oluşturmak, ?bilimsel yönetim? gibi uygulamalarla emek verimliliğini artırmak, bu dönemde gelişen tekelci şirketlerin hammadde kaynaklarını ve pazarları kontrol amacına hizmet eden sermaye ihracına yönelmek ve azgelişmiş dünyanın coğrafi paylaşımı gibi mekanizmalar gündeme gelmiştir. Bu mekanizmalarla kapitalizmin uluslararasılaşması hız kazanmış ve kapitalizm serbest rekabetçi aşamadan tekellerin ve mali sermayenin egemenliğindeki tekelci aşamaya evrilmiştir.1873-1896 Krizinde Osmanlı İmparatorluğu'nun da içinde yer aldığı dönemin azgelişmiş ülkeleri uluslararası mali piyasalarda yeni borç bulmanın imkansızlaşması nedeniyle mali iflasa sürüklenmiş ve dış borçlarını geri ödemek için Avrupa mali sermayesinin kontrolü altına girmişlerdir. Bu kontrol süreci azgelişmiş ülkelerin birincil ürün ihracatında uzmanlaştıkları yeni bir uluslar arası işbölümünün gelişmesine yol açmıştır. Öte yandan kriz dönemi boyunca dış ticaret hadlerinin birincil ürünler aleyhine gelişmesi ve birincil ürün fiyatlarındaki hızlı düşüş nedeniyle azgelişmiş ülkelerin uluslar arası mali sermayeye bağımlılığı artmıştır. Ancak kriz her ülkenin kendi iç koşulları çerçevesinde sonuçlar doğurmuştur. Osmanlı İmparatorluğu, kriz sürecinde Avrupa mali sermayesinin denetimi altına girmesine karşın siyasi bağımsızlığını muhafaza ederken, Osmanlı'nın özerk bir eyaleti olan Mısır, mali iflasın ardından İngiltere tarafından işgal edilerek sömürgeleştirilmiştir.

The crisis of 1873-1896 is the first general crisis of capitalism. This crisis, which was named as ?Great Depression? by contemporaries, manifested itself with a persisting profitability problem arising from secular downward trend in prices and pessimistic investment conditions. However, during the crisis period, volume of production and foreign trade continued to increase with decelerating growth rate.To overcome profitability problem associated with crisis, some mechanisms were implemented. Among them, protective tariffs, creating monopolies such as trusts and cartels, increasing productivity by developing more efficient management techniques, capital export for controlling raw material resources and markets and geographical division of world among great powers could be mentioned. With these developments, internationalisation of capitalism accelerated and capitalism evolved from the stage of free competition to a monopolistic stage where monopolies and finance capital dominated the whole economic activities.In the crisis of 1873-1896, underdeveloped countries including the Ottoman Empire declared financial bankrupcy because of the cessation of the capital exports from developed countries. In these countries European financial control was established to guarantee large debt payments. European financial control over the economies of underdeveloped countrries led to the establishment of a new international division of labour on which the underdeveloped countries specialised on the production and exportation of primary goods. Moreover, deterioration of external terms of trade and rapid decline in prices of primary goods strengthened the control of international finance-capital over underdeveloped countries. However, the crisis affected these countries according to their internal conditions. The Ottoman Empire could achieve to defend its political independence despite direct control of European capital over its economy. But Egypt, an autonomous state of the Ottoman Empire at that time, was occupied by United Kingdom and colonised following the financial bankruptcy.