Orta Anadolu şartlarında arpa ıslahında kullanılabilecek uygun ebeveyn ve melezlerin tam diallel analiz yöntemi ile belirlenmesi

Abstract

Ill oz YÜKSEK LİSANS TEZİ ORTA ANADOLU ŞARTLARINDA ARPA ISLAHINDA KULLANILABİLECEK UYGUN EBEVEYN VE MELEZLERİN TAM DİALLEL ANALİZ YÖNTEMİ İLE BELİRLENMESİ Şerife ÇAY Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman : Doç. Dr. Bayram SADE 1999, sayfa : İOO Jüri : Doç. Dr. Bayram SADE Doç.Dr Ali TOPAL Yrd.Doç.Dr. Süleyman SOYLU Orta Anadolu şartları için uygun arpa melez ve ebeveynlerini belirlemek amacıyla Konya'da 5 arpa çeşidinden 5X5 tam diallel melezleme yöntemi ile elde edilen 20 melez populasyonu, ebeveynleri ile birlikte 1 998-1 999 üretim yılında yetiştirilmiştir. F, bitkileri ve ebeveynleri üzerinde; fertil kardeş sayısı, başaklanma gün sayısı, olgunlaşma gün sayısı, bitki boyu, bayrak yaprak alanı, başak boyu, başakta dane sayısı, başakta dane verimi, bitki dane verimi ve bin dane ağırlığı özelliklerinin ölçüm, sayım ve tartımları yapılmıştır. İncelenen özellikler için ebeveyn ve melezlerin 5X5 tam diallel melezleme yöntemine göre Griffıng Metod-1 kullanılarak genel ve özel uyum yetenekleri ve diğer genetik komponentleri, varyans etkileri, kalıtım dereceleri belirlenmiş, heterosis ve heterobeltiosis değerleri hesaplanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, söz konusu özelliklerin ıslahında kullanılacak ebeveynler ve seleksiyonda takip edilecek yöntemler ve uygun melez kombinasyonlar belirlenmiştir. Ele alınan özelliklerin tümünde eklemeli olmayan gen etkileri ve düşük dar anlamda kalıtım dereceleri tespit edilmiştir, incelenen özellikler bakımından bazı melezler için önemli resiprokal etkiler belirlenmiştir. Melez populasyonlann heterosis ve heterobeltiosis değerleri bitki boyu, başak boyu ve başakta dane sayısı özelliklerinde negatif iken, fertil kardeş sayısı, başaklanma gün sayısı, olgunlaşma gün sayısı, bayrak yaprak alanı, başakta dane sayısı, başakta dane verimi, bitki dane verimi ve bin dane ağırlığı özelliklerinde pozitif olmuştur. Anahtar Kelimeler : Arpa, ıslah, diallel analiz, GKY, ÖKY, resiprok, kalıtım derecesi, sitoplazma.

IV ABSTRACT Master Thesis THE DETERMINATION OF SUITABLE PARENTS AND CROSSES IN BARLEY BREEDING FOR CENTRAL ANATOLIAN CONDITIONS THROUGH THE DIALLEL CROSS ANALYSIS METHOD Şerife ÇAY Selçuk University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crops Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Bayram SADE 1999, pages : İOÖ Jury : Assos. Prof. Dr. Bayram SADE Assos. Prof. Dr. Ali TOPAL Asst. Prof. Dr. Süleyman SOYLU Inheritance of some agronomical characters in 5x5 diallel reciprocal crosses of five barley varieties and parents were investigated in 1998-1999 growing season in Konya for Central Anatolian conditions. Fertil tillers / plant, heading period, ripening period, plant height, flag leaf area, spike length, kernels / spike, grain yield / spike, grain yield / plant, thousand kernel weight were measured, counted, weighted in all parents and their hybrid progenies. General and specific combining ability, heterosis and heterobeltiosis, broad and narrow sense heritability degrees of parent and crosses and other genetical components were calculated by using Griffing Model I on diallel analysis. Non-additive gene effects and low narrow sense heritability degrees were estimated for all traits. Reciprocal effects were determined for some crosses with respect to observed characteristics. The values for heterosis and heterobeltiosis were found to be negative in plant height, spike length, kernels / spike while they were positive in fertil tillers / plant, heading period, ripening period, flag leaf area, grain yield / spike, grain yield / plant, thousand kernel weight. As a result suitable parents and combinations to be used in barley breeding and selection methods were determined. Key Words: Barley, breeding, diallel analysis, general combining ability, specific combining ability, heritability, cytoplasma.