Konya şartlarında çinko uygulamasının farklı tahıl türlerinde verim, verim unsurları ve kalite üzerine etkileri

Abstract

Bu çalışma, Konya-Merkezde 1993-94 ve 1994-95 ürün yıllarında iki yıl süreyle kuru ve sulu şartlarda farklı çinko dozlarının farklı tahıl türlerine ait genotiplerin verim, verim unsurları ve kalite özellikleri ile danedeki çinko konsantrasyonu üzerine olan etkilerini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Araştırmada iki ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşidi `Gerek-79` ve `Bezostaya-1`, iki makarnalık buğday (Triticum durum Desf.) çeşidi `Kunduru- 1149` ve `Çakmak-79`, iki arpa (Hordeum vulgare L.) çeşidi `Tokak- 157/37` ve `Erginel-90`, bir tritikale (xTriticosecale Wittmark) çeşidi `Presto` ve bir tritikale hattı `BDMT-19` kullanılmış ve bu genotiplere kontrol dışında 2 çinko dozu (0.7 ve 1.4 kg Zn da`1) uygulanmıştır. Deneme `Tesadüf Bloklarında Bölünen Bölünmüş Parseller` deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak kurulmuştur. Deneme topraklan killi bir bünyeye sahip olup, organik maddece fakirdir (%0.98 ve 0.94). Deneme alanındaki toprağm kireç miktarı (%38 ve 44) yüksek olup, alkalin reaksiyon (pH = 8.3) göstermekte ve çinko (0.18 ve 0.12 ppm) yönüyle yetersizdir. Çinko uygulaması ile kuru ve sulu şartlarda verim, verim unsurları üzerinde olumlu tepki alınırken, incelenen kalite özelliklerinden SDS sedimantasyon miktarı ve protein oranı çinko uygulamasıyla düşmüştür. Çinko uygulaması ile en fazla artış dane verimi ve danedeki çinko konsantrasyonunda gözlemlenirken, bin dane ağırlığı ve başaklanma süresi çinko uygulamasından en az etkilenen özellikler olmuştur. Çinko uygulamasıyla başaktaki dane sayısı (%20.7), bin dane ağırlığı (%4.7), bitki boyu (%19.9), dane verimi (%50.3), hasat indeksi (%21.0), metrekaredeki başak sayısı (% 18.4) ve danedeki çinko konsantrasyonu (%58.9) artmış, protein örâni (%6.7) ve SDS sedimantasyon değeri (%5.0) düşmüş, başaklanma süresi ise (%4.0 ) kısalmıştır. Çinko uygulaması ile dane veriminde meydana gelen artış ve diğer özelliklerdeki değişikliğe bağlı olarak türlerin çinkoya karşı hassasiyeti; makarnalık buğday > arpa > ekmeklik buğday > tritikale şeklinde olmuştur. Dane verimi bakımından uygulanan dozlar arasında istatistiki bir fark olmamasından dolayı, bu araştırma sonuçlarına göre deneme sahalarında çinko yetersizliğinin giderilmesinde, 0.7 kg da`1 çinkonun ZnSO^FbO formunda toprağa uygulanmasının dane verimi açısından ekonomik olarak yeterli olacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler : ekmeklik buğday, makarnalık buğday, tritikale, arpa, çinko noksanlığı, toprak uygulaması, verim, verim unsurları, kalite, danede çinko konsantrasyonu.

In this study, effects of zinc application on grain yield, yield components and quality of various cereal species were investigated in Konya-Center under rainfed and irrigated conditions in 1993-94 and 1994-95 growing seasons. Eight genotypes were used; two bread wheat (Triticum aestivum, cvs Gerek-79 and Bezostaya-1), two durum wheat (Triticum durum, cvs Kundura- 1149 and Çakmak- 79), two barley (Hordeum vulgare, cvs Tokak- 157/37 and Erginel-90) and two triticale (xTriticosecale Wittmark, cv Presto and line BDMT-19). Plants were grown with three Zn treatments (0, 0.7 and 1.4 kg Zn da`1). Experimental design was a three-factor randomized complete block design in split plots with four replications. Soil of experimental site has clay structure and poor in organic matter (0.98 and 0.94%). The soils are rich in calcareous (38 and 44%) with alkaline reaction (pH = 8.3) and very low in DTPA-extractable Zn (0.18 and 0.12 mg Zn kg`1). Zinc application under both rainfed and irrigated conditions caused significant increases in grain yield and yield components; however quality traits (i.e., amount of SDS sedimentation and protein content, showed some decreases with zinc m application. While the highest increases were obtained in grain yield and grain zinc concentration with zinc application, thousand kernel weight and maturity days were the two traits affected less. Grain number per spike (20.7%), thousand kernel weight (4.7%), plant height (19.9%), grain yield (50.3%), harvest index (21.0%), spike number per square meter (18.4%) and zinc concentration in grain (58.9%) increased with zinc application. Zinc applications resulted in decreases in protein content (6.7%), amount of SDS sedimentation (5.0%) and number of maturity days (4.0%). Based on increases in grain yield and changes in other traits in this study, the susceptibility to zinc deficiency of cereals under both rainfed and irrigated conditions increased as fallow: durum wheat > barley > bread wheat > triticale. Since there was no significant differences between zinc doses applied in this study, 0.7 kg da`1 zinc application into soil as ZnSC>4-7H20 would be sufficient economically for optimum grain yield in zinc-deficient soils. Key Words : bread wheat, durum wheat, triticale, barley, zinc deficiency, soil application, grain yield, yield components, quality, zinc concentration in grain. IV