Hagios Philon Kilisesi ve Karpaz bölgesi

Abstract

Karpaz bölgesi veya yarımadası, Kıbrıs'ın doğusunda, yaklaşık kuzeybatıda Beşparmakdağ sırasının bitiminden, güneybatıda Salamis şehrinden itibaren daralan ve denizedoğru bir burun oluşturan bölgeye verilen isimdir. Bölgenin kuzey ve güney sahillerinde,kuruluşları Antik döneme dayanan birçok önemli yerleşim ve liman kentibulunmaktadır.Karpaz bölgesinin kuzeydoğusunda, Urania (Aphendrika) ile Acte Achaion (Yassıburun) arasındaki Antik Karpasia şehri, batısındaki Urania ile birlikte, Antik dönemdenitibaren bölgenin önemli liman kentlerinden biridir. Şehir 4. yüzyılda piskoposlukmerkezi olmuş ve sonrasında önemini korumaya devam etmiştir. Birçok dönem kaynağıve piskoposluk listesinde şehrin adı yer almaktadır. Şehirdeki yerleşim M.Ö. 5. yüzyılsonu ile M.Ö. 4. yüzyıl başından, 7. yüzyıldaki Arap akınlarına kadar kesintiyeuğramadan devam etmiştir. 7. yüzyılda surlarla çevrilen Karpasia şehri, Arap akınlarınedeni ile aynı yüzyıl içerisinde terkedilmiş ve yerleşim, bölgenin iç kısımlarınakaymıştır.Hagios Philon kilisesi, Karpasia şehrinde, 4. yüzyıl sonu 5. yüzyıl başına ait bazilika,vaftizhane ve çeşitli işlevlere sahip mekanlardan oluşmuş bir yapı topluluğu içerisinde,kısmen bazilika duvarları üzerine inşa edilmiştir. Erken döneme ait bu yapıların, şehrinbilinen ilk piskoposu Hagios Philon tarafından kurulduğu ve onun adını taşıdığıdüşünülmektedir.Kapalı yunan haçı plana sahip Hagios Philon kilisesi hakkında, dönem kaynakları vearaştırmalarda yeterli bilgi bulunmamakta, yapının inşa tarihi ile sonrasında geçirdiğimimari ve işlevsel evreler bilinememektedir. Kilise, araştırmacılar tarafından 10. ve 12.yüzyıllar olmak üzere iki farklı döneme tarihlendirilmektedir. Yapının en az iki farklı dönemde onarım geçirdiği, mimari ve arşiv verileri ilesaptanmış, bu onarımlar sonucunda, plan ve boyutlarında bir değişiklik yapılmadığıanlaşılmıştır.Hagios Philon kilisesinin planı, doğuda ayrıca bulunmayan kutsal üçlü mekan, köşeodalarının biçim ve örtüleri, naos oranları ve destek sistemi ile `klasik kapalı yunan haçı'plan şemasından ayrılmaktadır. Kıbrıs'ta tespit edilen onbir kapalı yunan haçı planlıyapı, Hagios Philon kilisesi ile karşılaştırılmış ve değerlendirilmiştir. Kilisenin planı,Ada'daki diğer kapalı yunan haçı planlı örneklerle aynı özellikleri göstermektedir.Hagios Philon kilisesinin plan özelliklerine sahip yapılar, Anadolu, Yunanistan veçevresi ile Balkanlar'da görülmektedir. Kilise bu yapılarla karşılaştırılmış ve sonucundaen yakın örneklerin Lykia bölgesinde olduğu saptanmıştır.Çalışmamızda ayrıca, dönem kaynakları ve araştırmalar kapsamında Karpasia şehri vetarihi ele alınmış, Hagios Philon yapı topluluğundaki Erken Hıristiyanlık dönemiyapıları tanıtılmış ve belgelenmiştir.Sonuç olarak, Hagios Philon kilisesinin mimarisi, ayrıntılı belgelenerek tanıtılmış,sorunları ortaya konularak çözüm önerilerinde bulunulmuştur. Yapı, Kıbrıs ve Kıbrısdışında tespit edilen benzer örneklerle karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Ada'dayaşanan mimari ve siyasal süreç ile diğer veriler bir arada ele alınmış, yapının inşa tarihiolarak 11. ? 12. yüzyıllar önerilmiştir. Hagios Philon kilisesi, Kıbrıs'taki Bizansmimarisinin Akdeniz bölgesindeki yerleşimlerle ilişkisini göstermesi açısından önemlibir yapıdır.Anahtar Sözcükler Kıbrıs, Bizans, Karpaz Yarımadası, Karpasia, Hagios Philon, Kilise, Bazilika, KapalıYunan Haçı, Vaftizhane, Akheiropoietos.

The Karpas Region or Peninsula is the name of the region which is located to the east ofCyprus covering an area from the end of the Beşparmak Mountain Range to thenorthwest and narrowing by the city of Salamis to the southwest and forming a capeseawards. In the northern and southern coastline of the region, there are many significantsettlements and harbour towns established as early as the Antiquity.The Ancient city of Karpasia located to northeast of the Karpas region, between Urania(Aphendrika) and Acte Achaion (Yassı burun), along with Urania to its west, has beenone of most important harbour towns of the region since the Antiquity. The city hasbecome the center of episcopacy in the 4th century and continued to preserve itssignificance afterwards. The name of the city appears in most of the references of theperiod and within the list of the episcopacy. The city has been inhabited continouslydating from the end of the 5th century BC and the beginning of the 4th century BC untilthe Arabic invasion in the 7th century. The city of Karpasia; which is encircled by citywalls in the 7th century, is abondened during the same century due to the Arabicinvasion and the settlement is moved to the inner parts of the region.The church of Hagios Philon; is built partly on the basilica?s walls in the city of Karpasiawithin a building complex consisting of a basilica dating to the end of the 4th centuryand the beginning of the 5th century, baptistery and edifices with various functions. It?ssuggested that these buildings dating to the Early Period are established by HagiosPhilon, the first bishop known in the city, and bear his name.There is inadequate information on the inscribed cross plan typed church of HagiosPhilon in the contemporary reference and research works. The construction date, laterarchitectural activities or functional stages related to the church are unknown. Thechurch is dated by scholars to two different periods, to the 10th and to the 12th centuries. By means of architectural data and of the records kept, however, it is possible todetermine at least two construction periods and that no visible alterations have beenmade either in plan type or dimensions.The plan of the church of Hagios Philon differs from that of a ?traditional inscribedcross? plan type not only with the lack of triple-spaced sanctuary in the east, but also inarchitectural features like arrangement of the corner rooms and their vaulting system, ofthe nave-aisle proportions or of the supporting elements. Eleven inscribed cross plantyped churches situated in Cyprus have been compared with the church of Hagios Philonand have been evaluated. The plan of church of Hagios Philon depicts the samecharacteristics with those of the others with the inscribed cross plan on the Island.Similar architectural features with the church of Hagios Philon have also been observedin the churches in Anatolia, in Greece and its vicinity and in the Balkans, and we havecome to the conclusion that the church of Hagios Philon closely resembles the churcheswith the same plan type situated in the Lykian region.Our study includes not only information taken from contemporary reference andresearch works on the history of the city of Karpasia but also description and evaluationof the buildings that make up the complex of Hagios Philon are dated to the EarlyChristian period.In conclusion, for the presented study a through documentation work of the church ofHagios Philon has been undertaken, a detailed description with indication to indefinite orunclear features or problems has been given and possible solutions have been suggestedand discussed. A comparative study with the churches in Cyprus and elsewhere has beencarried out for the evaluation of the church of Hagios Philon. By considering thearchitectural and political situation present at the time on the Island and also with otherrelevant data, it is possible to believe that the church was built some time during 11th ?12th centuries. The church of Hagios Philon is a significant building as it depicts therelationship of the Byzantine architecture in Cyprus with the settlements in theMediterranean regionKey Words Cyprus, Byzantine, Karpas Peninsula, Karpasia, Hagios Philon, Church, Basilica,Inscribed Cross Plan, Baptistery, Akheiropoietos