Orta Anadolu şartlarında ekmeklik buğday ıslahında kullanılabilecek uygun ebeveyn ve melezlerin çoklu dizi (linex tester) yöntemi ile belirlenmesi

Abstract

oz DOKTORA TEZİ ORTA ANADOLU ŞARTLARINDA EKMEKLİK BUĞDAY ISLAHINDA KULLANILABİLECEK UYGUN EBEVEYN VE MELEZLERİN ÇOKLU DİZİ (LİNE x TESTER) YÖNTEMİ İLE BELİRLENMESİ Asuman KAN Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Bayram SADE 2000, Sayfa : 122 Jüri: Doç. Dr. Bayram SADE Orta Anadolu şartlan için uygun ekmeklik buğday melez ve ebeveynlerini belirlemek amacıyla Konya'da üç ekmeklik buğday çeşidi ile 10 ekmeklik buğday hattı arasında 1995 - 1996 üretim yılında çoklu dizi yöntemine göre melezlemeler (30 melez kombinasyonu) yapılmıştır. Bu melezler ebeveynleri ile birlikte 1996 - 1997 üretim yılında yetiştirilmiştir. Fi bitkileri ve ebeveynler üzerinde tek bitki dane verimi, başakta başakçık sayısı, başak uzunluğu, başakta dane sayısı, başakta dane ağırlığı, bitki boyu, üst boğum arası uzunluğu, fertil kardeş sayısı, bin dane ağırlığı, ham protein oranı, kuru öz (gluten) oranı ve sedimantasyon değeri ölçüm, sayım, tartım ve analizleri yapılmıştır. İncelenen özellikler için ebeveyn ve melezlerin çoklu dizi analiz yöntemine göre genel ve özel kombinasyon yetenekleri, heterosis ve heterobeltiosis değerleri, geniş ve dar anlamda kalıtım dereceleri ortaya konmuş ve özellikler arası ilişkiler belirlenmiştir. Tek bitki dane verimi ile danede protein ve gluten oram için eklemeli olmayan gen etkileri ve düşük dar anlamda kalıtım dereceleri bulunmuştur. Tek bitki dane verimi, ham protein ve gluten oranında heterosis değeri pozitif olurken, heterobeltiosis değeri negatif olmuştur. Bu bilgilerin ışığı altında ekmeklik buğdayda verim ve kalite ıslah çalışmalarında kullanılabilecek uygun ebeveyn ve kombinasyonlar belirlenmiştir. 3 ve7 no'lu hatlar hem verim ve hemde kalite, 6 ve 9 no'lu hatların sadece verim potansiyeli, 2 ve 5 nolu hatlar ile Kıraç 66 çeşidi sadece yüksek kalite yönüyle ekmeklik buğday ıslahında kullanılabilecek uygun ebeveynler olarak belirlenmiştir. ANAHTAR KELİMELER : Ekmeklik Buğday, Çoklu Dizi Analizi, Verim ve Kalite Komponentleri, Genel ve Özel Kombinasyon Yetenekleri, Heterosis, Heterobeltiosis, Kalıtım, Korelasyon.

11 ABSTRACT Ph. D. Thesis THE DETERMINATION OF SUITABLE PARENTS AND CROSES IN BREAD WHEAT BREEDING FOR CENTRAL ANATOLIAN CONDITIONS THROUGH LINE X TESTER METHOD Asuman KAN Selçuk University Graduate School of Natural and Applied Siciences Depertment of Field Crops Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Bayram SADE 2000, Page : 122 Jury: Assoc. Prof Dr. Bayram SADE The crosesses by line x tester between three bread wheat cultivars and 10 lines (30 hybrid combination) were made in 1995-1996 growing season in Konya in order to determine suitable bread wheat combinations and parents for Central Anatolian conditions. These crosses and parents were grown in 1996-1997 growing season. Grain yield per plant, number of spikelet per spike, grain number and weight in spike, spike lenght, plant height, lenght of peduncle, number of tiller, thousand kernel weight, crude protein and gluten contents, sedimantation values were measured, counted, weighted and analysed in all parents and their hybrid progenies. General and spesific combining ability, heterosis and heterobeltiosis, broad and narrow sense heritability of parent and crosses were calculated by using the line x tester method and among characters correlations were determined. Non-additive gene affects and low narrow sense heritability degrees were estimated for both grain yield per plant and crude protein and gluten content of grain. The values for heterosis were found to be positive in grain yield per plant, crude protein and gluten content of the grain, while the values for heterobeltiosis were negative in theirs. As a result suitable combinations and parents to be, used in yield and quality breeding studies in bread wheat were determined. It was determined as suitable parents the lines 3 and 5 for both yield and quality, the lines 6 and 9 for only yield and the lines 2 and 5 and Kıraç 66 variety for only quality used in bread breeding programme. KEY WORDS : Bread wheat, Line x tester Analysis, Yield and Quality Compenents, General and Spesific Combination Ability, Heterosis, Heterobeltiosis, Heritability, Correlation.