Eski Uygur Türkçesinde tıp terimleri

Abstract

Uygurcaya ait el yazmaları Brahmi, Soğd ve Uygur harfleri olmak üzere çeşitli yazı şekilleriyle din, edebiyat, hukuk vb. alanlarda kaleme alınmıştır. Turfan bölgesinde çıkarılan bu yazmaların içinde tıp metinleri de bulunmaktadır. Bir kısmı ciddi hasar gördüğü için güçlükle okunuyor olsa da, bu metinler Uygurlarda bilimsel tıbbın nasıl uygulandığını ve Uygur tıp dilinin şekillenmesinde etkili olmuş unsurları göstermesi bakımından önemlidir.Bu çalışmada, öncelikle genel olarak terim konusuna değinilmiştir. Terimlerin genel özellikleri ile terim yapma yollarından bahsedilmiş ve yeni terimler türetme bakımından Uygurcanın nasıl özellikler gösterdiği açıklanmaya çalışılmıştır. Ardından Uygurların tarihi, edebiyatı, dil ve kültürü hakkında bilgi verilmiş, daha sonra Uygurlardaki tıbbi gelenek açıklanmaya çalışılmıştır. Uygurca tıp terimlerinin tespit edilmesinde, bugüne kadar okunarak yazıçevrimleri ve tercümeleri yapılmış tıp metinleri derleminden yararlanılmıştır. Bu metinlerde yer alan tıp terimleri; organ adları, hastalık adları, genel sağlık terimleri gibi başlıklara ayrılmıştır. Terimler yapı, anlam ve köken bakımından incelenmeye çalışılmış, Eski Türkçeyi ele alan kaynaklar taranarak terimler açıklanmaya çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise terimlerin incelenmesi neticesinde göze çarpan özellikler belirtilmiştir.

Manuscripts in Old Uighur were written with different alphabets such as Brahmi, Sogdian and Uighur. The subjects of these manuscripts include religion, language and social arrangements. Among these manuscripts found in Turfan region, there are also medical documents. Although some of these texts are hard to decipher due to serious damage, they nevertheless carry great importance with respect to showing the application of scientific medicine among the Uighurs and the elements which influenced and shaped the Uighur medical language. In this study, firstly, the word term is described. General features of the terms and the methods of term formation are explained. Then the Uighur language is studied in respect of its ability to create new terms. And information about the history, language, literature and culture of the Uighurs is given and then the medical tradition among the Uighurs is explained. In the detection of the medical terms in old Uighur, the corpus of medical texts, which were transcripted and translated, have been made use of. Medical terms in these texts have been divided into different groups such as organ names, diseases, health terminology in general etc. The terms have been studied in connection with phonology, structure, meaning and etymology. The terms have been explained by referring to the sources written on old Turkic. In conclusion, the features detected through the study of the medical terms in old Uighur are stated.