18. Yüzyılda Vidin şehrinin sosyo-ekonomik panoraması (1790-1808)

Abstract

Bu çalışma 18. Yüzyıl sonunda Vidin şehrinin idari, sosyal ve ekonomik yapısını, şeriye sicillerinin sağladığı veriler ışığında incelemeyi amaçlamaktadır. 18. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'nun Avusturya ve Rusya ile yaptığı savaşlar ve bu savaşların yol açtığı askeri, mali, idari ve sosyal değişimlerle yüzleştiği bir dönemi ifade eder. Emperyal hedeflerle Osmanlı Balkanlarında egemen olmaya çalışan Avrupalı devletlerle yürütülen savaşlar, Osmanlı askeri nizamını dönüşüme zorlayan bir unsur teşkil etmiştir. Askeri nizamın ve aktörlerinin, savaş uğraşısında daha etkin hale getirilmeleri ve rakipleri ile benzer formasyona sahip olmaları, Osmanlı devlet erkanının en önemli problemlerinden biri halindedir. Ancak askeri nizamın `modernleştirilmesi` çabaları, öncelikle mali alanda olmak üzere imparatorluğun taşra idaresinde ve sosyal yapısında da bazı tedbirlerin alınmasını zorunlu kılar. Özellikle taşra idaresinde yeniçerilerin yerel idareci ve halk ile geliştirdikleri ekonomik ve sosyal bağlar, merkezi yönetimin mali ve idari anlamda tam kontrol sağlamaya çalıştığı süreçte önemli bir problem haline gelir. Yeniçerilerin de dahil olduğu taşra idarecileri zümresi, kişisel kazanç ve güç alanlarının daha merkezileşmiş bir yönetimin kontrolü altına girmesinden hoşnut olmadıkları için bu yeni nizama (Nizam-Cedid) karşı muhalif kanatta yer alırlar. Vidin, 18. Yüzyılın son yıllarında, sakinlerinin neredeyse tamamı yeniçeriler ve ailelerinden müteşekkil bir şehir olarak, İmparatorluğun bu yüzyılda yaşadığı dönüşümün tüm etkilerini örnekleyecek durumdadır. Tuna kenarında yer alan bir kale şehir olarak, Avusturya ve Rusya ile yapılan savaşların fiziki ve mali yükü ile doğrudan karşı karşıya kalmıştır. Bununla birlikte, bu süreçte Vidin'in fiili idaresi, kendisi de bir yeniçeri olan ve 18. Yüzyıl'ın güçlü ayan tipolojisini müşahhaslaştıran Pazvandoğlu Osman'ın elindedir. Merkezi idare ile Pazvandoğlu Osman'ın ilişkisi, ayan ve devletin uzlaşmaz ve ayrılmaz bağını gösterirken, Vidin ise bu yüzyılda bir serhat şehrinin idaresi ve sakinlerinin toplumsal ilişkilerini örneklemektedir.Anahtar Sözcükler : 18. Yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu, Vidin, Yeniçeriler, Pazvandoğlu Osman, Serhat Şehri, Taşra İdaresi.

The object of this study is to analyze the administrative, social and economic structure of the city of Vidin in the 18th century in the light of provincial court registers (şeriye sicilleri). The 18th century represents a period in which the wars against Austria and Russia, and their consequences causing military, fiscal, administrative and social changes the Ottoman Empire faced with. The wars against the European states, seeking to dominate the Ottoman Balkans with colonial aims, constitute a factor that enforced the Ottoman military system into a transformation. Making the military system effective in warfare and training its actors in a similar manner as their European counterparts did was one of the crucial problems for the Ottoman statesmen. Nevertheless the efforts for `modernization` of military system entailed some measures first in fiscal and then provincial administrations as well as the social structure of the Empire. The economic and social relations, the janissaries developed with the local notables (ayan) and ordinary people in particular, became an important problem when the central government sought to establish financial and administrative control over the provinces. The local administrative groups in which the janissaries got involved in the course of time, opposed to the New Order (Nizam-ı Cedid) as they were dissatisfied with the fact that their personal interests and domains came under a more centralized administration. Vidin, at the end of the 18th century, as a city composed almost totally of the janissaries and their families illustrates the whole effects of transformation the Empire went through in this century. As a citadel on the north-west bank of Danube, Vidin directly confronted with the physical and financial burdens of the wars against Austria and Russia. At the same time, in this process the actual control over Vidin was in the hands of a janissary, Pazvandoğlu Osman who embodied the typology of a powerful local notable of the 18th century. The relations between the central government and Pazvandoğlu Osman display the irreconcilable and inseparable bonds between the provincial notables and state while Vidin in this century demonstrates the administration of a city on the border and social relations of the inhabitants.Keywords :18th Century, Ottoman Empire, Vidin, Janissaries, Pazvandoğlu Osman, Border City, Provincial Administration.