Beyaz yakalı emeğin dönüşümü: Finans sektöründe emek süreçleri

Abstract

Beyaz yakalılar birkaç on yıldır giderek artan sayıda araştırmaya konu oldu. Sosyologlar arasında bu kesimin gelir, meslek, eğitim ve tüketim kalıpları ekseninde tanımlanabileceğine dair dikkate değer bir benzerlik söz konusudur. Ancak çoğu sosyolog bu insanların yaşamlarında emek sürecinin rolüne pek az ilgi göstermiştir. Çoğunun kanısı, büyük anlatıların, sendikaların ve işçi sınıfı topluluklarının gözden düşmesine eşlik eden yeni teknolojilerin, bilgi ekonomisinin ve post-Fordist toplumun yükselişiyle emek süreci çalışmalarının gözden düştüğü yönündedir. Bu ihmal, çalışma ve istihdamın esas unsurlarını incelemek açısından kaçırılan bir fırsatı simgeler. Oysa emek süreci çalışmaları, vasıf formasyonunu olduğu kadar denetim, direniş ve rıza konusundaki soruları içerir. Bu duruşun ayırt edici özelliği şudur: Söz konusu problemler ana akım sosyolojinin kullandığı terimlerle açıklanamaz zira kapitalizmin yükselişine eşlik eden çok daha derin toplumsal süreçlerden kaynaklanırlar. Nitekim bu tezin birincil amacı, sermaye birikiminin beyaz yakalıların emek süreci üzerindeki etkilerini, banka çalışanları ekseninde incelemektir. Temelini emek süreci teorisinin sunduğu donanımdan alan ikincil amaçlar ise şunlardır: (i) banka çalışmasında aranılan vasıfların inşa sürecinin farklı yönlerine dikkat çekmek; (ii) çalışanların disiplin altına alınması ve çalışmalarının denetlenmesi yönündeki girişimleri incelemek; (iii) çalışanların emek sürecine gösterdiği rızanın gerekçelerini ortaya koymak; ve (iv) işçilerin çalışma koşullarına karşı sergilediği direniş biçimlerini soruşturmak. Kullanılan başlıca veriler Türkiye'de yürütülen bir saha çalışmasından ve eski banka yöneticilerinin hatıratlarından edinilmiştir. Bu niteliksel veri setine dayanarak ulaşılan başlıca sonuçlar şu şekildedir: beyaz yakalıların çalışması, vasıflarının giderek artan oranda aşınması ve çalışma koşulları üzerindeki denetimlerinin ortadan kalkmasıyla tanımlanmaktadır. Bu durum açıktan ilan edilmiş ya da gizlice yürütülen direnişleri emek sürecinin merkezine taşımaktadır. Bununla bağlantılı olarak rıza mekanizmaları önemli bir çeşitlilik sergilemektedir.Anahtar sözcükler: Beyaz yakalı, emek süreci, denetim, direniş, rıza, banka çalışması.

The white collar people have been a focus for much recent research over the past few decades. There has also been a remarkable degree of similarity among sociologists that these people could be defined by using income, occupation, education and consumption patterns. Many, however, have paid scant attention to the role of labor process in the lives of these people. For many, the perception was that the labor process studies were discredited with the fall of grand narratives, labor unions and working class communities as well as with the growth of new technologies, knowledge economy and post-Fordist society. This neglect represents a missed opportunity to examine the intrinsic features of work and employment. Labor process studies, however, include questions of control, resistance and consent as well as skill formation. A distinguishing feature of this stance is that these problems could not be understood in terms of the categories of mainstream sociology but were rooted in far more profound social processes associated with the rise of capitalism. Thus, the primary aim of this thesis is to explore the impact of capital accumulation on white collars' labor process by focusing specifically on bank workers. Informed by an analysis of the labor process theory, the secondary aims of this study are: (i) to highlight different aspects of the construction of skill in bank work; (ii) to examine attempts to discipline employees and control their work; (iii) to explore the sources of workers' consent to the labor process; and (iv) to investigate the forms of worker resistance against working conditions. Data comes from fieldwork conducted in Turkey and the memoirs of old managers. Drawing on these qualitative data sets, the principal conclusions are that white collar work has become characterized by the progressive erosion of skills and the lost of control over the working conditions. This has brought declared or hidden forms of resistance at the center of labor process. Linked with this, there has been considerable variation in the mechanisms of consent.Keywords: White-collar, labor process, control, resistance, consent, bank work