15.yüzyılda Mâverâünnehr`de Nakşiliğin sosyo-ekonomik yapısı: Hâce Ahrar ve dönemi(1450-1490)

Abstract

Bu çalışma, konusu ve mahiyeti bakımından, bir sosyal tarih araştırmasıdır. Nakşbendiyye tarikatının tarihinde, Hâce Ubeydullah Ahrar, sahip olduğu ekonomik ve siyasi güç ile, farklı ve önemli bir yer sahiptir. Zira kendisi, Nakşbendiyye'yi fiili olarak siyasete entegre eden ve bu durumun ideolojik çerçevesini ortaya koyan şahsiyettir. Hâce Ahrar, Timurlular devletinin gerileme ve çöküş süreci olarak ifade edilebilecek, siyasi, sosyal ve ekonomik alanlardaki kaosun artmış olduğu bir dönemde ortaya çıkmıştır. Böyle önemli ve sıra dışı bir şahsiyetin nasıl bir ortamda yetiştiği, onun zihniyet dünyasına etki eden faktörler anlaşılmaya çalışılmıştır. Diğer yandan, Ahrar'ın ortaya çıktığı dönemin ve bölgenin sosyal, siyasi, ekonomik, dini ve kültürel özelliklerini, onun gerek tasavvufi gerek siyasi ve ekonomik faaliyetlerinden ayrı düşünmek mümkün değildir. Bu nedenle araştırma, 15.yüzyılın birinci ve ikinci yarısında Mâverâünnehr'deki sosyo-ekonomik ve siyasi vaziyeti ortaya koymaktadır. Daha sonra, onun siyasi ve ekonomik faaliyetlerinin teorik yönü tartışılarak, bu teorik tartışmalar çerçevesinde onun siyasi ve ekonomik faaliyetlerinin sosyal tarih açısından ne anlam ifade ettiği anlaşılmaya çalışılmıştır.Anahtar SözcüklerHâce Ubeydullah Ahrar, Nakşbendiyye, Timurlular, Orta Asya, Mâverâünnehr.

This study from the perspective of its subject and nature is a social research. Khwaja Ubaidullah Ahrar with his economic and political power has a different and important place in the history of the Naqshbandiyya Sect. Khwaja Ahrar has appeared in the historical scene during the period which can be described as the time of decline and collapse of the Timurid State, when the chaos in the political, social and economic spheres increased. The study focuses on understanding the factors affecting the mental world of Khwaja Ahrar as well as the environment, where such an important and extraordinary person has grown. On the other hand, it is impossible to consider the period when Ahrar has appeared and the social, political, economic, religious and cultural pecularities of the region without taking into account the his sufistic as well as political and economic activities. Thats is why this study puts forward the socioeconomic and political situation in Mawerannahr in the first and second half of the 15th century. Further, the study focuses on the theoretical aspects of Ahrar's political and economic activities and within the framework of these theoretical arguments it tries to understand what his political and economic activities mean from the perspective of social history.KeywordsKhwaja Ubaidullah Ahrar, Naqshbandiyya, Central Asia, Transoxiana, Tim