Ebeveynleşme olgusunun depresyon, kaygı, öfke ve obsesif inanış biçimleriyle ilişkisinin incelenmesi

Abstract

Ebeveynleşme (Parentification), aile içinde ortaya çıkan ve çocuğun ebeveynlere ait rol ya da sorumlulukları üstlenmek zorunda kaldığı bir tür rol değişimi olarak tanımlanmaktadır. Görgül çalışmalar, ekonomik krizler, eşler arası çatışmalar, boşanma, kayıp, hastalık gibi olumsuz durumların ebeveynleşme riskini arttırdığına işaret etmektedir. Yakın zamanlı çalışmalar çocukların yaşlarına uygun bazı yetişkin sorumluluklarını üslenmelerinin ve bu durumu adil olarak algılamalarının psikolojik sağlıklarına katkı saylayabildiğine işaret etmektedir. Ancak, çocukların gelişim düzeylerine uygun olmayan bazı yetişkin sorumluluklarını taşımak ya da kendi anne-babalarına ebeveynlik yapmak zorunda kalmasının birçok psikolojik soruna yol açabileceği kabul edilmektedir. Yurt dışı alanyazında depresyon ve kaygı gibi duygu durum bozukluklarının ebeveynleşme tarafından yordanabildiğine işaret eden çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu tez çalışmasında ebeveynleşme olgusu ve psikolojik sorun oluşturabilecek sonuçlarının Türk örneklemi üzerinde değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda birbirini izleyen iki çalışma gerçekleştirilmiştir. (1) ilk adımda Ebeveynleşme Envanteri Türk alanyazınına kazandırılmış; (2) İkinci adımda ebeveynleşme ile depresyon, kaygı, öfke ve obsesif inanışların ilişkisi incelenmiştir. Birinci çalışma kapsamında, uluslararası düzeyde yaygın kabul gören Ebeveynleşme Envanteri'nin (Parentification Inventory; Hooper, 2009) Türkçe'ye uyarlama çalışması yürütülmüş ve Türk kültüründeki geçerlik ve güvenirlik düzeyi değerlendirilmiştir. İlk çalışmanın örneklemi Hacettepe Üniversitesi'nde eğitim gören 301 katılımcıdan (142 kadın 159 erkek; yaş ort: 21.55) oluşmaktadır. Aracın faktör yapısı açımlayıcı faktör analizi yöntemiyle incelenmiştir. Özgün halinde olduğu gibi envanterin üç faktörlü yapısı korunmuştur. Faktörler Ebeveyn Odaklı Ebeveynleşme (EOE), Kardeş Odaklı Ebeveynleşme (KOE) ve Algılanan Yarar/Uyum (AYU) olarak isimlendirilmiştir. Araca ilişkin güvenirlik analizi bulguları rapor edilmiştir. EE alt boyutları arasında cinsiyet ve SED'e bağlı fark olup olmadığı varyans analizi yöntemiyle incelenmiştir. Analizler Ebeveynleşme Envanteri'nin alt boyutları açısından Cinsiyetin anlam taşıdığına işaret ettiğinden, izleyen analizler kadınlar ve erkekler için ayrı ayrı yürütülmüştür. Envanterin birleşen geçerliğinin değerlendirilmesi için SCL-90-R'den elde edilen psikolojik iyilik hali değerlendirmesi dış ölçüt olarak kullanılmıştır. Sonuçlar, aracın faktör yapısının özgün haliyle büyük ölçüde örtüştüğüne, yeterli güvenirlik ve geçerlik değerlerini sağladığına, Türkiye'de kullanım için uygun olduğuna işaret etmiştir. İkinci çalışma kapsamında, ebeveynleşme olgusunun depresyon, kaygı, öfke ve obsesif inanç biçimleri ile olan Türk örneklemine özgü ilişkileri incelenmiştir. İkinci çalışmanın örneklemi Hacettepe Üniversitesi'nde eğitim gören 203 katılımcıdan (105 kadın 98 erkek; yaş ort: 21.04) oluşmaktadır. Ebeveynleşmenin üç alt boyutunun psikolojik sorunları ne biçim ve ölçüde yordadığı çoklu regresyon analizleri aracılığıyla değerlendirilmiştir. Sonuçlar Kadınlar için Ebeveyn Odaklı Ebeveynleşmenin daha etkili olduğu ve obsesif inanışları arttırdığı; Erkekler için Kardeş Odaklı Ebeveynleşmenin etkili olduğu ve öfke duygusunun düzenlenmesini güçleştirdiği ve son olarak Algılanan Yarar/Uyum yabancı alanyazın ile tutarlı olarak duygu durum güçlükleri olan depresyon, kaygı ve öfke boyutları için koruyucu olabileceğine işaret etmiştir. Ulaşılan bulgular bir arada değerlendirildiğinde Ebeveynleşmenin boyutlarının kültürel olarak fark göstermemesine karşın Ebeveynleşmenin psikolojik sonuçlarının önemli farklar taşıdığına işaret etmiştir. Anahtar SözcüklerEbeveynleşme, Ebeveynleşme Envanteri, depresyon, sürekli kaygı, sürekli öfke, öfke ifade tarzları, obsesif inanış biçimleri

Parentification is described as a kind of role reversal that arises within the family when children have to take their parents' roles or responsibilities. Empirical studies indicate that negative conditions such as financial difficulties, conflict between parents, divorce, lost, disease and so forth increase the risk for parentification. Recent studies show that children's taking some adult responsibilities and perceiving this process `fair` can contribute to their psychological well being. However, it has been accepted that having some adult responsibilities which are not appropriate for children's development level or their becoming a parent for thier own parents can cause various psychological problems. In the foreign literature, there are numerous studies indicating mood disorders like depression or anxiety can be regressed by parentification. In the current study, the aim is to assess parentification and its possible negative consequences in Turkish sample. Towards this aim, two successive studies were conducted. (1) In the first stage, Parentification Inventory was brought to Turkish literature; (2) in the second stage, the relationship between parentification and depression, anxiety, anger and obsessive beliefs was investigated. In the first part of the study, internationally accepted Parentification Inventory (Hooper, 2009) was adapted to Turkish language. Also, its reliability and validity were assessed for Turkish culture. The sample of the first study was composed of 301 students (142 women 159 men, mean age: 21.55) of Hacettepe University. Factors of the inventory were examined via explaratory factor analysis. Three factors were accepted as in the original version of the inventory. They were named as Parent-Focused Parentification (PFP), Sibling-Focused Parentification (SFP) and Perceived Benefit/Adaptation (PBA). The results of the reliability analyses were reported. Whether there is a difference between PI subscales based on gender and SES was searched via variance analyses. Since analyses showed gender makes a difference between PI subscales, following analyses were performed seperately for women and men. In order to search convergent validity of the inventory, psychological well being derived from SCL-90-R was used as an outer criterian. Results revealed that factorial pattern of the adapted inventory mostly corresponds to the factorial pattern of the original version, has satisfactory reliability and validity values and is appropriate for the use in Turkey. In the second stage of the study, the relationship spesific to Turkish sample between parentification and depression, anxiety, anger and obsessive beliefs was investigated. The sample of the second study was composed of 203 students (105 women 98 men) from Hacettepe University. How and how much three subscales of parentification affected psychological problems was assessed via multiple regression analysis. Results revealed that Parent Focused Parentification is more effective for women and it increases obsessive beliefs; Sibling Focused Parentification is more effective for men and it makes it difficult to regulate anger feelings; and lastly, in keeping with foreign literatute, Perceived Benefit/Adaptaion can be protective against mood diserders such as depression, anxiety and anger. Overall, results revealed that even though parentification subscales did not show cultural differences, they demonstrated significant differences in terms of psychological consequences. KeywordsParentification, Parentification Inventory, depression, trait anxiety, trait anger, anger expression styles, obsessive beliefs