Türk tiyatrosunda uyarlama (1860-1923)

Abstract

1860-1923 yılları arasında Türk tiyatrosunda uyarlama faaliyetleri hakkındaki bu çalışmanın amacı, yerli yazın dizgesinde işleyişi ve sınırları netleştirilememiş olan uyarlama kavramı ile ilgili kuramsal alt yapının ortaya koyulması ve Tanzimat'tan Cumhuriyet'e uyarlama faaliyetlerinin Türk tiyatrosundaki yeri ve önemini tartışmaktır. Tezin girişinde çeviri kavramı ile ilgili temel bilgiler verildikten sonra birinci bölümde uyarlamanın çeviri faaliyetleri içindeki yeri ve tanımı belirtilmiştir. Çeviribilim kuramları ışığında uyarlamanın bir çeviri yöntemi olarak kapsamı ve önemi sorgulanmış, bu bilgiler aracılığıyla bir uyarlama teorisi sunulmuştur. Çalışmanın ikinci bölümünde Osmanlı'daki edebi çeviri faaliyetleri, bu faaliyetler içinde ve hâkim çeviri anlayışında uyarlamanın yeri verilerek, tezin odak noktası olan tiyatroda uyarlama faaliyetleri araştırılmıştır. Bu bölümde dönemin yazarlarının neden uyarlamaya rağbet gösterdiği, onları uyarlamaya teşvik eden faktörlerin neler olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanında incelenen tarihi süreçte sahnelenen uyarlama oyunlar hakkında yazılan eleştiri yazıları da incelenmiş, bu yazılar aracılığıyla dönemin yazar ve eleştirmenlerince kabul görmüş uyarlamada başarı ya da başarısızlık ölçütleri tespit edilmiştir. Eser incelemesine ayrılan üçüncü bölümde ise çeviribilim kuramlarından, özellikle betimleyici kuramdan faydalanarak geliştirilen inceleme yöntemi seçtiğimiz eserlere uygulanmıştır. Bu bölümde betimleyici kuramın çeviri sürecini aydınlatmak adına ortaya koyduğu normlardan inceleme ölçütleri olarak faydalanılmıştır. Kendi malzememize göre düzenlediğimiz bu inceleme yöntemi, temel olarak öncü norm, uyarlama öncesi ve uyarlama süreci normları, eşdeğerlik normları ve sonuç olmak üzere dört aşamada uygulanmıştır. İnceleme bölümünün sonunda ise uyarlamaların toplu olarak ele alındığı bir analiz sunulmuş, genel sonuç ve tespitler sıralanmıştır. Bu tespitlerle uyarlama sürecinde uyarlayıcının aldığı kararlar, bu kararlarla değişikliklere uğrayan uyarlama metin, biçim ve içerikteki yerelleştirmeler tespit edilmiş, neticede incelenen uyarlamaların erek tiyatro dizgesindeki yeri ve önemi tespit edilmiştir.

The aims of this study which is about adaptation in Turkish theatre, are to put forward the theoretical background of adaptation which's functions and limits hasn't clarified, and discuss place and importance of adaptation activities in Turkish theatre from Tanzimat period to Cumhuriyet. In the introduction of thesis, after the the basic information about the concept of translation are given in the first part adaptation is defined and it's place of translation activities is indicated. The scope and importance of adaptation as a translation method has been questioned in the light of translation theories and an adaptation theory is presented through this informations. In the second part of thesis, is placed for literary translation and adaptation activities in the Ottoman Empire and adaptation activities in theather which is the focus of the thesis. Also in this section, is determined that why the aouthors of that period adaptating and what was the reosons that encouraging them to adapt. Besides the critiques which were about adaptation plays staged in the that time also have been studied. Through these articles success or failure criteria of adaptation which were accepted by writers and critics are identified. In the research part which is the last part of the dissertation, the analysis method which is improved by benefiting from translation theories, especially descriptive theory, are applied to works we choose. In this section, benefited from norms which are put forward by descriptive translation theory in order to clarify the translation process. This analysis method which is arranged according to Works we choose, is applied in four stages which are initial norms, preliminary norms, operational norms, equivalence norms and result. At the end of the research part, an analysis which is discussed all adapting plays is presented and general conclusions and findings are listed. With these identified, the adapter decisions in adaptation process, the changes of adaptation text and localization in form and content are determined. As a result position and importance of theather adaptations within the literary polysystem has been determined.